If statement

Zoals ik in het vorige onderdeel aangaf, bestaat een “conditionele statement” (ook wel “condities” of “if statements” genoemd) uit een test gevolgd door één of meerdere acties, waarbij de acties alleen worden uitgevoerd als de test True oplevert.

Een voorbeeld:

x = 5
if x == 5:
    print( "x is 5" )   # in dit geval is x gelijk aan 5 dus wordt het print commando uitgevoerd.

De syntax van een if statement ziet er als volgt uit:

if <boolean expressie>:
    <acties>

Let op: noteer steeds een dubbele punt (:) achter de boolean expressie en laat alle <acties> die volgen na de boolean expressie **inspringen.

BLOKKEN CODE

Het is noodzakelijk dat de <acties> “inspringen”. Python beschouwt statements die elkaar opvolgen en dezelfde insprong hebben als één blok code. Het code blok dat onder het if statement staat, is de lijst van alle acties die worden uitgevoerd indien de boolean expressie True is; deze worden overgeslagen indien de boolean expressie False is. Een voorbeeld:

x = 7
if x < 10:
    print( "Deze regel wordt alleen uitgevoerd als x < 10." )
    print( "Idem voor deze regel." )
print( "Deze regel wordt altijd uitgevoerd." )

Bedenk hoe de uitvoer er uit ziet voor x = 7 en voor x = 11. De print() regel die volgt na de if en niet inspringt, wordt uitgevoerd ongeacht het resultaat van de evaluatie van de boolean expressie.

Je kunt meerdere if statements gebruiken.

x = 5
if x == 5: 
    print( "x is 5" )
if x > 4: 
    print( "x is groter dan 4" )
if  x >= 5:
    print( "x is groter dan of gelijk aan 5" )
if x < 6: 
    print( "x is kleiner dan 6" ) 
if x <= 5:
    print( "x is kleiner dan of gelijk aan 5" )
if x != 6 :
    print( "x is niet 6" )

Bedenk hoe de uitvoer er uit ziet voor x = 4 of x = 7.

INSPRINGEN

In Python is het gebruik van correcte insprongen zeer belangrijk! Zonder correcte inspringing kan Python niet zien welke regels code een blok vormen en kan de code bijgevolg niet uitgevoerd worden zoals je bedoelt.¹¹

Inspringen doe je door één tabulatie naar rechts toe te passen (de Tab toets) of 4 spaties te gebruiken.

De volgende code bevat inspring-fouten. Kan jij de fouten uit de code halen?

# Deze code bevat tabulatie-fouten!
x = 3
y = 4
if x == 3 and y == 4:
    print( "x is 3" )
   print( "y is 4" )
if x > 2 and y < 5:
print( "x > 2" )
print( "y < 5" )
if x < 4 and y > 3:
    print( "x < 4" )
        print( "y > 3" )

Twee-weg beslissingen: if - else constructie

Het komt regelmatig voor dat je onder bepaalde voorwaarden een actie wilt laten uitvoeren, wanneer niet voldaan wordt aan de gestelde voorwaarde er een andere actie wordt uitgevoerd. Python maakt dit mogelijk door aan een if statement een else tak toe te voegen.

x = 4
if x > 2:
    print( "x is groter dan 2" )
else:
    print( "x is kleiner dan of gelijk aan 2" ) 

De syntax is:

if <boolean expressie>:
    <acties>
else:
    <acties>

Let op dat er een dubbele punt achter de else staat, net zoals achter de <boolean expressie> bij de if. Het is ook van belang dat het woord else uitgelijnd is met het woord ifwaar het bij hoort.

Wanneer je een else tak toevoegt aan een if statement, wordt altijd één van de twee blokken <acties> uitgevoerd:

• Als de boolean expressie True is, wordt het blok code onder de if uitgevoerd en wordt het blok code onder de else overgeslagen.
• Als de boolean expressie False is, wordt het blok code onder de if overgeslagen en wordt het blok code onder de else uitgevoerd.

Zo kun je bijvoorbeeld gebruik maken van een if - else constructie om te testen of een integer even of oneven is. De modulo operator kan hierbij helpen: als x % 2 nul is, dan is x even, en anders is x oneven.

Meer-weg beslissingen: if - elif - else constructie

Bij een if - else constructie, wordt slechts één blok code uitgevoerd van twee gegeven blokken code. Soms wil je echter dat er één blok code uitgevoerd wordt, niet van twee maar van meerdere blokken code. Dit soort meer-weg beslissingen kun je implementeren met een extra toevoeging aan een if statement in de vorm van één of meer elif takken (elif staat voor “else if”).

leeftijd = 21
if leeftijd < 12:
    print( "Je bent een kind!" )
elif leeftijd < 18:
    print( "Je bent een teenager!" )
elif leeftijd < 30:
    print( "Je bent nog jong!" )
elif leeftijd < 50:
    print( "Beginnen grijze haren te komen?" )
else:
    print( "Wegen de jaren zwaar?" )

Verander in de code hierboven de waarde van de variabele leeftijd en één van de andere code blokken zal uitgevoerd worden.

De syntax is (gegeven voor één elif maar kan uitgebreid worden met meerdere):

if <boolean expressie>:
    <acties>
elif <boolean expressie>:
    <acties>
else:
    <acties>

De verschillende tests in een if-elif-else constructie worden in volgorde uitgevoerd. De eerste boolean expressie die geëvalueerd wordt als True laat het bijhorende blok code uitvoeren. Daarna slaat Python de rest van de code binnen de constructie over. De volgende boolean expressies in de constructie worden dus niet meer getest en bijgevolg worden er ook geen andere blokken code meer uitgevoerd. Slechts als alle boolean expressies in de constructie False blijken te zijn, wordt het blok code bij de else uitgevoerd.

Het toevoegen van else is optioneel. De laatste tak binnen de constructie mag dus ook een elif tak zijn.

Geneste condities

Het is mogelijk om if statements op te nemen in de code blokken van een andere if statement. Zo’n geneste if wordt alleen uitgevoerd als de boolean expressie die hoort bij het code blok waarin de geneste if staat True is.

x = 41
if x%7 == 0:
    # --- Hier begint een genest blok code  ---
    if x%11 == 0:
        print( x, "is deelbaar door 7 en 11." )
    else:
        print( x, "is deelbaar door 7, maar niet door 11." )
    # --- Hier eindigt een genest blok code ---
elif x%11 == 0:
    print( x, "is deelbaar door 11, maar niet door 7." )
else:
    print( x, "is niet deelbaar door 7 of 11." )

Onderstaand voorbeeld is een voorbeeld waarbij eveneens gewerkt wordt met geneste if statements.

leeftijd = 21
if leeftijd < 12:
    print( "Je bent een kind!" )
else:
    if leeftijd < 18:
        print( "Je bent een teenager!" )
    else:
        if leeftijd < 30:
            print( "Je bent nog jong!" )
        else:
            if leeftijd < 50:
                print( "Beginnen grijze haren te komen?" )
            else:
                print( "Wegen de jaren zwaar?" )

Het nesten van if statements kan vaak vermeden worden door elifs te gebruiken. De code in het bovenstaand voorbeeld doet hetzelfde als de “leeftijd” code gegeven onder het deel over de meer-weg beslissingen. Ik neem aan dat je het ermee eens bent dat de versie met elif’s prettiger leest.

Stroomdiagrammen

Vanuit voorgaande voorbeelden, merk je dat het soms moeilijk wordt om een overzicht te behouden bij de meer ingewikkelde code. Het is dan ook belangrijk om een duidelijk schema te hebben dat als leidraad kan dienen bij het uitschrijven van de code. Programmeurs gebruikten een “stroomdiagram” om algoritmes te beschrijven. Dit stroomdiagram gebruikten ze dan als leidraad bij het uitschrijven van de code.

Een stroomdiagram is een visuele, schematische weergave van de werking van een code. Hierbij wordt gebruik gemaakt van blokken die met elkaar verbonden worden door pijlen. De vorm van het blok bepaalt de functie ervan. De drie belangrijkste soorten zijn:

• een rechthoekig blok met afgeronde hoeken: bevat de tekst “Start” of “Stop” en geeft ofwel de start ofwel het einde van het algoritme aan;
• een rechthoekig blok: bevat statements die uitgevoerd worden;
• een ruitvormig blok: bevat een conditie die geëvalueerd wordt als True of False.

Om een stroomdiagram te interpreteren, begin je bij het “Start” blok, en volg je de pijlen, waarbij je ieder statement dat je tegenkomt uitvoert. Bij een ruitvormig blok evalueer je de conditie die erin staat en volg je ofwel de pijl die met True gemarkeerd is als de conditie True is, ofwel de pijl die met False gemarkeerd is als de conditie False is. Wanneer je het “Stop” blok tegenkomt, ben je klaar.

Bovenstaand stroomdiagram hoort bij de “leeftijd” code die eerder in dit hoofdstuk werd uitgewerkt.