Willem, die vele bouke maecte,
Daer hi dicken omme waecte,
Hem vernoyde so haerde
Dat die avonture van Reynaerde
In Dietsche onghemaket bleven
- Die Willem niet hevet vulscreven -
Dat hi die vijte van Reynaerde soucken
Ende hise na den Walschen boucken
In Dietsche dus hevet begonnen.
God moete ons ziere hulpen jonnen.
Nu keert hem daer toe mijn zin
Dat ic bidde in dit beghin
Beede den dorpren enten doren,
Ofte si commen daer si horen
Dese rijme ende dese woort,
Die hem onnutte sijn ghehoort,
Dat sise laten onbescaven.
Te vele slachten si den raven,
Die emmer es al even malsch.
Si maken sulke rijme valsch
Daer si niet meer of ne weten
Dan ic doe, hoe datsi heeten
Die nu in Babilonien leven.
Daden si wel, si soudens begheven.
Dat en segghic niet dor minen wille :
Mijns dichtens ware een ghestille,
Ne hads mi eene niet ghebeden
Die in groeter hovesscheden
Gherne keert hare saken.
Soe bat mi dat ic soude maken
Dese avontuere van Reynaerde.
Al begripic die grongaerde
Ende die dorpren ende die doren,
Ic wille dat die ghene horen
Die gherne pleghen der eeren
Ende haren zin daer toe keeren
Datsi leven hoofschelike,
Sijn si arem, sijn si rike,
Diet verstaen met goeden sinne.
Nu hoert hoe ic hier beghinne!
HEt was in eenen tsinxen daghe
Dat beede bosch ende haghe
Met groenen loveren waren bevaen.
Nobel, die coninc, hadde ghedaen
Sijn hof crayeren over al
Dat hi waende, hadde hijs gheval,
Houden ten wel groeten love.
Doe quamen tes sconinx hove
Alle die diere, groet ende cleene,
Sonder vos Reynaert alleene.
Hi hadde te hove so vele mesdaen
Dat hire niet dorste gaen.
Die hem besculdich kent, ontsiet!
Also was Reynaerde ghesciet
Ende hier omme scuwedi sconinx hof
Daer hi in hadde crancken lof.
Doe al dat hof versamet was,
Was daer niemen, sonder die das,
Hine hadde te claghene over Reynaerde,
Den fellen metten grijsen baerde.
NU gaet hier up eene claghe.
Isingrijn ende sine maghe
Ghinghen voer den coninc staen
Ysengrijn begonste saen
Ende sprac : "Coninc, heere,
Dor hu edelheit ende dor hu eere
Ende dor recht ende dor ghenade,
Ontfaerme hu miere scade
Die mi Reynaert heeft ghedaen,
Daer ic af dicken hebbe ontfaen
Groeten lachter ende verlies.
Voer al dandre ontfaerme hu dies
Dat hi mijn wijf hevet verhoert
Ende mine kindre so mesvoert
Dat hise beseekede daer si laghen,
Datter twee noint ne saghen
Ende si worden staer blent.
Nochtan hoendi mi sent :
Het was sint so verre comen
Datter eenen dach af was ghenomen
Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
Sine onsculde. Ende also saen
Alse die heleghe waren brocht,
Was hi ander sins bedocht
Ende ontfoer ons in sine veste.
Heere, dit kennen noch die beste
Die te hove zijn commen hier.
Mi hevet Reynaert, dat felle dier,
So vele te leede ghedaen,
Ic weet wel al sonder waen,
Al ware al tlaken paerkement
Datmen maket nu te Ghent,
In ne ghescreeft niet daer an.
Dies zwijghics nochtan,
Ne ware mijns wives lachter
Ne mach niet bliven achter,
No onversweghen no onghewroken!"
Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,
Stont up een hondekijn, hiet Cortoys,
Ende claghede den coninc in Francsoys
Hoet so arem was wijlen eere,
Dat alles goets en hadde meere
In eenen winter, in eene vorst,
Dan alleene eene worst
Ende hem Reynaert, die felle man,
Die selve worst stal ende nam.
Tybeert die cater die wart gram;
Aldus hi sine tale began
Ende spranc midden in den rinc
Ende seide : "Heere coninc,
Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,
So en es hier jonc no hout,
Hine hebbe te wroughene jeghen hu.
Dat Cortoys claghet nu,
Dats over menich jaer ghesciet.
Die worst was mine, al en claghic niet.
Ic hadse bi miere lust ghewonnen
Daer ic bi nachte quam gheronnen
Omme bejach in eene molen,
Daer ic die worst in hadde ghestolen
Eenen slapenden molen man.
Hadder Cortoys yewet an,
Dan was bi niemene dan bi mi.
Hets recht dat omberecht zi
Die claghe die Cortoys doet."
Pancer de bever sprac: "Dinct hu goet,
Tybeert, datmen die claghe ombeere?
Reynaert es een recht mordeneere
Ende een trekere ende een dief.
Hine heeft oec niemene so lief,
No den coninc, minen heere,
Hine wilde dat hi lijf ende eere
Verlore, mochtire an winnen
Een vet morzeel van eere hinnen.
Wat sechdi van eere laghe?
En dedi ghistren in den daghe
Eene die meeste overdaet
An Cuwaerde den hase die hier staet,
Die noyt eenich dier ghedede?
Want hi hem binnen sconinx vrede
Ende binnen des coninx gheleede
Ghelovede te leerne sinen crede
Ende soudene maken capelaen.
Doe dedine sitten gaen
Vaste tusschen sine beene.
Doe begonsten si over eene
Spellen ende lesen beede
Ende lude te zinghene crede.
MI gheviel dat ic te dien tijden
Ter selver stede soude lijden.
Doe hoerdic haerre beeder sanc
Ende maecte daer waert minen ganc
Met eere arde snelre vaerde.
Doe vandic daer meester Reynaerde
Die ziere lessen hadde begheven
Die hi te voren up hadde gheheven,
Ende diende van sinen houden spelen
Ende hadde Coewaerde bi der kelen
Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,
Waer ic hem niet te hulpen comen
Bi avontueren in dien stonden.
Siet hier noch die verssche wonden
Ende die teekine, heere coninc,
Die Coewaert van hem ontfinc.
Laetti dit bliven onghewroken
Dat hu verde dus es te broken,
Ghine wreket als huwe mannen wijsen,
Men saelt huwen kindren mesprijsen
Hier naer over wel menich jaer."
"Bi Gode, Pancer, ghi secht waer!",
Sprac Ysengrijn daer hi stoet,
"Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,
Also behoude mi God mijn leven.
Ne ware, wert hem dit vergheven
Hi sal noch hoenen binnen eere maent
Sulken dies niet ne bewaent."
DOe spranc up Grinbert die das,
Die Reynaerts broeder sone was,
Met eere verbolghenlike tale :
"Heere Ysengrijn, men weet dat wale
Ende hets een hout bijspel :
Viants mont seit selden wel.
Verstaet, neemt miere talen goem :
Ic wilde hi hinghe an eenen boem
Bi ziere kelen als een dief
Die andren heeft ghedaen meest grief.
Heere Ysengrijn, wildi angaen
Soendinc ende dat ontfaen?"
"Daer toe willic helpen gherne."
"Mijn oem en saelt hem oec niet wernen
Entie meest andren heeft mesdaen,
Sal den andren in baten staen
Van minen oem ende van hu.
Al comt hi niet claghen nu,
Ware mijn oem wel te hove
Ende stonde in sconinx love,
Heere Ysengrijn, als ghi doet,
En soude den coninc niet dincken goet
Ende ghine bleves heden onbegrepen,
Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen
So dicwile met huwen scerpen tanden,
Dat hi niet ne conde ghehanden."
Ysengrijn sprac : "Hebdi gheleert
An huwen oem dus lieghen apeert?"
"In hebbe daer an niet gheloghen.
Ghi hebt minen oem bedroghen
Arde dicke in menegher wijsen.
Ghi mesleettene van den pladijse
Die hi hu warp van der kerren,
Doe ghi hem volghet van verren
Ende ghi die beste pladijse up laset,
Daer ghi hu ane hadt versadet.
Ghine gaeft hem no goet no quaet,
Sonder alleene eenen pladijsen graet
Dat ghi hem te jeghen brocht
Dor dat ghine niet en mocht.
Sint hoendine van eenen bake
Die vet was ende van goeder smake
Dien ghi leit in huwen muzeele.
Doe Reynaert heesschede zijn deele
Andwoerdi hem in scerne :
'Hu deel willic hu gheven gherne,
Reynaert, scone jonghelinc!
Die wisse daer die bake an hinc,
Becnause, so es so vet.'
Reynaerde waes lettel te bet
Dat hi den goeden bake ghewan
In sulker zorghen, dattene een man
Vinc ende warpene in sinen zac.
Dese pine ende dit onghemac
Hevet hi leden dor Ysengrijne
Ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.
GHi heeren, dinct hu dit ghenouch?
Nochtan, om meer onghevouch
Dat hi claghet om sijn wijf,
Die Reynaerde hevet al haer lijf
Ghemint, so doet hi hare.
Al ne makedent zijt niet mare,
Ic dart wel segghen over waer
Dat langher es dan VII jaer
Dat Reynaert hevet hare trauwe.
Om dat Haer Sint, die scone vrouwe,
Dor minne ende dor quade zede
Reynaert sinen wille dede,
Wattan? So was sciere ghenesen.
Wat talen mach daer omme wesen?
Nu maket heere Cuwaert, die hase,
Eene claghe van eere blase.
Of hi den credo niet wel en las,
Reynaerd, die zijn meester was,
Mochte hi sinen clerc niet blauwen?
Dat ware onrecht, en trauwen.
Cortoys claghet om eene worst
Die hi verloes in eene vorst.
Die claghe ware bet verholen :
Ende hoerdi datso was ghestolen?
Male quesite male perdite!
Onrecht wert men qualike quite
Datmen hevet qualic ghewonnen.
Wie sal Reynaerde dat verjonnen
Of hi ghestolen goet ghinc an?
Niemen die recht versceeden can!
REynaert es een gherecht man.
Sint dat die coninc sinen ban
Hevet gheboden ende sinen vrede,
So weetic wel dat hi ne dede
Dinc ne gheene dan of hi ware
Hermite ofte clusenare.
Naest siere huut draecht hi een hare.
Binnen desen naesten jare
Sone hat hi vleesch, no wilt, no tam.
Dat seidi die ghistren danen quam.
Malcroys hevet hi begheven,
Sinen casteel, ende hevet up heven
Eene cluse daer hi leghet in.
Ander bejach no ander ghewin,
So wanic wel, dat hine hevet
Dan karitate diemen hem ghevet.
Bleec es hi, ende magher van pinen.
Hongher, dorst, scerpe karijnen
Doghet hi voer sine zonden
Recht te desen selven stonden".
DOe Grimbert stont in dese tale,
Saghen si van berghe te dale
Canticler commen ghevaren
Ende brochte up eene bare
Eene doode hinne ende hiet Coppe,
Die Reynaert hadde bi den croppe
Hoeft ende hals af ghebeten.
Dit moeste nu de coninc weten.
Canteclere quam voer de bare gaende
Sine vederen zeere slaende.
In weder zijden van der baren
Ghinc een hane wijde mare.
Die een hane hiet Cantaert,
Daer wijlen na gheheeten waert
Vrauwe Alenten goeden hane.
Die ander hiet, na minen wane,
Die goede hane Crayant,
Die scoenste hane diemen vant
Tusschen Portaengen ende Polane.
Elkerlijc van desen hanen
Droucht eene berrende stallicht,
Dat lanc was ende richt.
Daer waren Coppen broeders twee,
Die riepen : "O wy ende wee!".
Om haerre sustre Coppen doot
Dreven si claghe ende jammer groot.
Pinte ende Sproete droughen die bare.
Hem was te moede zware
Van haerre suster die si hadden verloren.
Men mocht arde verre horen
Haerre tweer carminghe.
Dus sijn si commen int ghedinghe.
CAnticler spranc in den rijnc
Ende seide : "Heere, coninc,
Dor God ende dor ghenade,
Nu ontfaermet miere scaden
Die mi Reynaert heeft ghedaen
Ende mine sustren die hier staen
Ende seere hebben haren onwille.
Ten in gane van aprille,
Doe die winter was vergaen,
Ende men siet die bloumen staen
Over al die velde groene,
Doe was ic fier ende coene
Van minen groten gheslachte.
Ic hadde jongher zonen achte
Ende jongher dochtren zevene,
Dien wel lusten te levene,
Die mi Roede, die vroede,
Hadde brocht te dien broede.
Si waren alle vet ende staerc
Ende ghinghen in een scone paerc,
Dat was beloken in eenen muere.
Hier binnen stoet eene scuere,
Daer vele honden toe hoorden,
Datsi menich dier fel scoorden.
Dies waren mine kindre onvervaert.
Dit benijdde dus Reynaert
Dat siere waren so vaste binnen
Dat hire ne gheen conste ghewinnen.
Hoe dicken ghinc hi om den muere,
Want Reynaert, die felle ghebuere,
Ende leide om ons sine laghen.
Alsene dan die honde saghen,
Liepen si na met haerre cracht.
Eene waerf wart hi up de gracht
Bi avontueren daer belopen,
Dat ic hem sach een deel becoepen
Sine diefte ende sinen roef,
Dat hem die pelse zeere stoef.
Nochtan quam hi bi baraten.
Dattene God moete verwaten!
Doe waer wi zijns langhe quijte.
Sint quam hi als een hermijte,
Reynaerd, die mordadeghe dief,
Ende brochte mi zeghele ende brief
Te lesene, heere coninc,
Daer hu seghele ane hinc.
DOe ic die letteren began lesen,
Dochte mi daer an ghescreven,
Dat ghi haddet coninclike
Over alle huwen rike
Alle dieren gheboden vrede
Ende oec allen voghelen mede.
Oec brochte hi mi ander niemare
Ende seide dat hi ware
Een begheven clusenare
Ende hi hadde ghedaen vele zware
Voer sine zonden meneghe pine.
Hi toechde mi palster ende slavine,
Die hi brochte van der Elmare,
Daer onder eene scerpe hare.
Doe sprac hi: 'Heere Cantecleer,
Nu mooghdi wel vor waert meer
Van mi sonder hoede leven.
Ic hebbe bi der scole vergheven
Al vleesch ende vleesch smout.
Ic bem voert meer so hout,
Ic moet miere zielen telen.
Gode willic hu bevelen.
Ic ga daer ic hebbe te doene.
Ic hebbe middach ende noene
Ende priemen te segghene van den daghe.'
Doe nam hi neven eere haghe
Sinen wech. Te dien ghesceede
Ghinc hi lesen sinen crede.
Ic wart blide ende onvervaert
Ende ghinc te minen kindren waert
Ende was so wel al sonder hoede,
Dat ic al met minen broede
Sonder zorghe ghinc buten muere.
Daer gheviel mi quade avontuere.
Want Reynaert, die felle saghe,
Was ghecropen dor de haghe
Ende hadde ons die porte ondergaen.
Doe wart miere kindre saen
Een ghepronden huten ghetale,
Dat leide Reynaert in sine male.
Quade avontuere mi doe nakede.
Want sint dat hise smakede
In sinen ghiereghen mont,
Ne conste ons wachtre no onse hont
No bewachten no bescaermen.
Heere, dat laet hu ontfaermen.
Reynaert leide sine laghe
Beede bi nachte ende bi daghe
Ende roefde emmer mine kindre.
So vele es tghetal mi mindre
Dant ghewone was te zine,
Dat die XV kindre mine
Sijn ghedeghen al tote vieren;
So zuver heefse die onghiere
Reynaert in sinen mont verslonden.
Noch ghistren wert hem metten honden
Ontjaghet Coppe, die mare,
Die hier leghet up dese bare.
Dit claghic hu met groeten zeere.
Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!"
DIe coninc sprac : "Grimbeert die das,
Hu oem, die clusenare was,
Hi hevet ghedaen so goede carine,
Levic een jaer, het sal hem scinen.
Nu hoert hier, Canticleer,
Wat sal der talen meer?
Hu dochter leghet al hier versleghen.
God moet haerre zielen pleghen.
Wine moghense niet langher houden
- God moeter al ghewouden -
Ende sullen onse vygelyen zinghen.
Daer na sullen wise bringhen
Den lichame ter eerden met eeren.
Dan sullen wi met desen heeren
Ons beraden ende bespreken
Hoe wi ons best ghewreken
An Reynaerde dese moort."
Doe hi ghesprac dese woort,
Beval hi jonghe ende houden
Datsi vygelyen zinghen souden.
DAt hi gheboet was sciere ghedaen.
Doe mochtemen horen ane slaen
Ende beghinnen harde ho
Dat placebo domino
Ende die verse die daer toe horen.
Ic seit oec in waren worden,
Ne ware oec ware ons te lanc,
Wie daer der zielen vers zanc
Ende wie die zielen lesse las.
Doe die vygelyen ghehent was,
Doe leidemen Coppen in dat graf,
Dat bi engiene ghemaect was,
Onder die linde in een gras.
Van maerber steene die slecht was,
Die letteren diemen daer an sach.
Die saerc die daer up lach
Dede an tgraf bekinnen
Wie daer lach begraven binnen.
Dus spraken die bouc stave
An den zaerc up den grave :
"Hier leghet Coppe begraven,
Die so wale conste scraven,
Die Reynaert, die vos, verbeet
Ende haren gheslachte was te wreet."
NU leghet Coppe onder mouden.
Die coninc sprac tsinen houden,
Datsi hem alle bespraken
Hoe si alre best ghewraken
Dese groete overdade.
Doe waren si alle te rade
Datsi daer den coninc rieden,
Dat hine dan soude ombieden
Dat hi te hove soude comen.
No dor scaden no dor vromen
Ne lette, hine quame int ghedinghe,
Ende men Brune van dien dinghe
Die bodscap soude laden.
Dies was die coninc sciere beraden,
Dat hi dus sprac te Bruun, den beere :
"Heere Bruun, dit segghic voer dit heere,
Dat ghi dese bodscap doet.
Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,
Dat ghi hu wacht van baraet.
Reynaert es fel ende quaet;
Hi sal hu smeeken ende lieghen.
Mach hi, hi sal hu bedrieghen
Met valschen woorden ende met sconen.
Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen."
"Heere," seit hi, "laet hu castyen!
So moete mi God vermalendyen
Of mi Reynaert so sal honen,
Inne saelt hem weder lonen,
Dat hijs an den dulsten zi.
Nu, ne zorghet niet om mi."
Nu neemt hi orlof ende hi sal naken
Daer hi zeere sal mesraken.
NU es Brune up die vaert
Ende hevet in ziere herten onwaert
Ende het dochte hem overdaet
Dat yement soude sijn so quaet
Ende dat hem Reynaert hoenen soude.
Dor den keer van eenen woude
Quam hi gheloepen dor eene wostine,
Daer Reynaert hadde de pade sine
Ghesleghen crom ende menichfoude,
Also als hi huten woude
Hadde gheloepen om sijn bejach.
Beneden der woestinen lach
Een berch oech ende lanc.
Daer moeste Bruun sinen ganc
Te middewaerde over maken,
Sal hi te Manpertus gheraken.
Reynaerd hadde so menich huus,
Maer die casteel Manpertus
Dat was die beste van sinen borghen.
Daer trac hi in als hi in zorghen
Ende in noede was bevaen.
Nu es Brune die beere ghegaen
Dat hi te Manpertuus es comen.
Daer hi de porte hevet vernomen
Daer Reynaerd hute plach te gane,
Doe ghinc hi voer die barbecane
Sitten over sinen staert
Ende sprac : "Sidi in huus, Reynaert?
Ic bem Bruun, des coninx bode,
Die hevet ghezworen bi sinen Gode,
Ne comdi niet ten ghedinghe
Ende ic hu niet voer mi bringhe
Recht te nemene ende te ghevene
Ende in vreden voert te levene,
Hi doet hu breken ende raden.
Reynaerd, doet dat ic hu rade
Ende gaet met mi te hove waert."
Dit verhoerde al nu Reynaert,
Die voer sine poerte lach
Daer hi vele te ligghene plach
Dor waremhede van der zonnen.
Bi der tale die Bruun heeft begonnen
Bekenden alte hant Reynaert
Ende tart bet te dale waert
In sine donckerste haghedochte.
Menichfout was zijn ghedochte
Hoe hi vonde sulken raet
Daer hi Bruun, den fellen vraet,
Te scherne mede mochte driven
Ende selve bi ziere eeren bliven.
DOe sprac Reynaert over lanc :
"Huwes goets raets hebbet danc,
Heere Bruun, wel soete vrient.
Hi hevet hu qualic ghedient
Die hu beriet desen ganc
Ende hu desen berch lanc
Over te loepene dede bestaen.
Ic soude te hove sijn ghegaen,
Al haddet ghi mi niet gheraden,
Maer mi es den buuc so gheladen
Ende in so utermaten wijse
Met eere vremder niewer spise.
Ic vruchte in sal niet moghen gaen,
Inne mach sitten no ghestaen;
Ic bem so utermaten zat."
"Reynaert, wat haetstu, wat?"
"Heere Brune, ic hat crancke have.
Arem man, dan nes gheen grave,
Dat mooghdi bi mi wel weten.
Wi aerme liede, wi moeten heten,
Hadden wijs raet, dat wi node haten.
Goeder versscher honich raten
Hebbic couver arde groet.
Die moetic heten dor den noet,
Als ic hel niet mach ghewinnen.
Nochtan als icse hebbe binnen,
Hebbicker af pine ende onghemac."
Dit hoerde Brune ende sprac :
"HElpe, lieve vos Reynaert,
Hebdi honich dus onwaert?
Honich es een soete spijse
Die ic voer alle gherechten prijse
Ende icse voer alle gherechten minne.
Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne.
Edele Reynaert, soete neve,
Also langhe als ic sal leven
Willic hu daer omme minnen.
Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne."
"Ghewinnen? Bruun, ghi hout hu spot!"
"In doe, Reynaert, so waer ic zot,
Hildic spot met hu, neen ic, niet."
Reynaert sprac : "Bruun, mochtijs yet,
Of ghi honich moghet heten,
Bi huwer trauwen, laet mi weten.
Mochtijs yet, ic souts hu saden.
Ic saels hu so vele beraden,
Ghine hatet niet met hu tienen,
Waendic hu hulde daer met verdienen."
"Met mi tienen? Hoe mach dat wesen?
Reynaert, hout huwen mont van desen
Ende sijts seker ende ghewes :
Haddic al thonich dat nu es
Tusschen hier ende Portegale,
Ic haet al up teenen male."
REynaerd sprac : "Bruun, wat sechdi?
Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,
Hevet honich so vele te waren,
Ghine hatet niet in VII jaren.
Dat soudic hu gheven in hu ghewout,
Heere Brune, wildi mi wesen hout
Ende voer mi dinghen te hove."
Doe quam Brune ende ghinc gheloven
Ende sekerde Reynaerde dat,
Wildine honichs maken zat
- Des hi cume ombiten sal -
Hi wilde wesen over al
Ghestade vrient ende goet gheselle.
Hier omme louch Reynaert, die felle,
Ende sprac : "Bruun, heelt mare,
Verghave God dat mi nu ware
Also bereet een goet geval,
Alse hu dit honich wesen sal,
Al wildijs hebben VII hamen."
Dese woort sijn hem bequame,
Bruun, ende daden hem so sochte.
Hi louch dat hi nemmee ne mochte.
Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet :
"Bruun, es mine avonture goet,
Ic wane hu daer noch heden laten
Daer ghi sult lachen te maten."
NA dit peinsen ghinc Reynaert huut
Ende sprac al over luut :
"Oem Bruun, gheselle, willecome!
Het staet so, suldi hebben vrome,
Hier ne mach zijn gheen langher staen.
Volghet mi ic sal voeren gaen.
Wi houden desen crommen pat.
Ghi sult noch heden werden zat,
Saelt na minen wille gaen.
Ghi sult noch heden hebben, sonder waen,
Also vele als ghi moghet ghedraghen."
Reynaert meende van groten slaghen :
Dit was dat hi hem beriet.
Die keytijf Bruun ne wiste niet
Waer hem Reynaerd die tale keerde,
Die hem honich stelen leerde,
Dat hi wel seere sal becoepen.
Al sprekende quam dus gheloepen
Reynaert met sinen gheselle Brune
Tote Lamfroits bi den tune.
Wildi horen van Lamfreyde?
Dat waer was, eist somen mi seide,
Een temmerman van goeden love
Ende hadde bi sinen hove
Eene eecke brocht huten woude
Die hi ontwee clieven soude
Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen,
Also temmermans noch pleghen.
Die eecke was ontdaen wel wijde.
Des was Reynaert arde blide.
Te Brunen sprac hi ende louch :
"Siet hier hu grote ghevouch,
Brune, ende nemet wel goem.
Hier in desen selven boem
Es honichs utermaten vele.
Prouft of ghijs in huwe kele
Ende in huwen buuc moghet bringhen.
Nochtan suldi hu selven dwinghen :
Al dincket hu goet die honich raten,
Hetet te zeden ende te maten,
Dat ghi hu selven niet verdervet.
Ic ware ontheert ende onthervet,
Wel soete oem, mesquame hu yet."
Brune sprac : "Reynaert, ne sorghet niet.
Waendi dat ic bem onvroet?
Mate es tallen spele goet."
"Ghi secht waer," sprac Reynaerd,
"Waer omme bem ic oec vervaert?
Gaet toe ende crupet daer in."
Reynaert peinsde om zijn ghewin
Ende Brune liet hem so verdoren,
Dat hi thoeft over die horen
Ende die twee voerdere voete in stac
Ende Reynaert poghede dat hi brac
Die wegghen beede huter eecken.
Die daer te voren ghinc so smeeken,
Bruun, bleef ghevanghen in den boem.
Nu hevet de neve sinen oem
In boesheden bracht met sulker achte,
Dat hi met liste no met crachte
In gheere wijs ne can ontgaen
Ende biden hoefde staet ghevaen.
Wat raeddi Brunen te doene?
Dat hi was sterc ende coene
Sal hem niet ghehelpen moghen.
Hi sach wel hi was bedroghen.
Hi began briesschen ende dulen.
Hi was ghegrepen bi zier mulen
So vaste ende bi den voeten voren :
Al dat hi pijnde was verloren.
Hine waende nemmermeer ontgaen.
Van verren was Reynaert ghestaen
Ende sach commen Lamfreyde,
Die up sinen hals brochte beide
Een scaerpe haex ende eene baerde.
Hier mooghdi horen van Reynaerde
Hoe hi sinen oem ghinc rampineeren :
"Oem Brune, vaste gaet mineeren!
Hier comt Lamfroyt ende sal hu scijncken.
Haddi gheten, so souddi drincken!"
NA der talen so ghinc Reynaert
Weder te sinen casteele waert
Sonder orlof, ende mettien
Hevet Lamfroyt den beere versien
Ende vernam dat hi was ghevaen.
Doe ne was daer gheen langher staen.
Hi liep wech metter haest
Daer hi die hulpe wiste naest,
Daer dat naeste dorp stont
Ende dede hem allen cont
Dat daer stont ghevaen een beere.
Doe volchde hem een mekel heere :
Int dorp ne bleef man no wijf.
Den beere te nemene sijn lijf,
Liept al dat loepen mochte.
Sulc was die eenen bessem brochte,
Sulc eenen vleghel, sulc een rake,
Sulc quam gheloepen met eenen stake,
So si quamen van haren werke.
Selve die pape van der kerke
Brochte eenen cruus staf,
Die hem de coster noede gaf.
Die coster drouch eene vane
Mede te stekene ende te slane.
Des spapen wijf, vrauwe Julocke,
Quam gheloepen met haren rocke
Daer so omme hadde ghesponnen.
Voer hem allen quam gheronnen
Lamfroyt met eere scerper haex.
Al hadde Brune lettel ghemaex,
Hi ontsach meer ongheval
Ende sette al jeghen al.
DOe hi dat gheruchte hoorde,
Hi spranc up so dat hem scorde
Van sinen aensichte al die huut.
Al brochte Brune dat hoeft huut
Met aerbeide ende met pinen,
Nochtan liet hi daer van den zinen
Eene oere ende beede sine lier.
Nye maecte God so leelic dier.
Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht.
Al haddi thoeft hute brocht,
Eer hi die voete conde ghewinnen,
Blever alle die claeuwen binnen
Ende sine twee anscoen beede.
Dus gherochte hi huut met leede.
Hoe mochte hi zijn ontheert meer?
Die voete waren hem so zeer,
Dat hi tloepen niet conste ghedoghen.
Dat bloet liep hem over die hoghen,
Dat hi niet wel conste ghesien.
Hine dorste bliven no vlien.
Hi sach suut onder die zonne
Lamfroyt commen gheronnen;
Daer na die priester, die heere.
Hi quam gheloepen vele zeere;
Daer na die coster metter vane,
Daer na alle die prochiane,
Die houde lieden metten jonghen.
Daer na quam up haren stap ghespronghen
Sulke quene die van houden
Cume eenen tant hadde behouden.
Wie so wille, wachte hem dies :
Die scade hevet of verlies
Ende groet ongheval,
Over hem so willet al.
Dit sceen arem man Brunen wel.
Sulc dreechdem nu an sijn vel
Die des ghesweghen hadde stille,
Hadde Bruun ghestaen tsinen wille.
Dit was beneden eere riviere,
DAt Brune, onsalichst alre diere,
Van meneghen dorper was beringhet.
Doe was daer lettel ghedinghet.
Hem naecte groet onghemac :
Die een slouch, die ander stac,
Die een slouch, die ander warp.
Lamfroyt was hem alre scaerpst.
Een hiet Lottram Lanc Voet.
Hi drouch eenen verboerden cloet
Ende stacken emmer na dat hoghe.
Vrauwe Vulmaerte, scerpe loghe
Ghinckene koken met eenen stave.
Abelquac ende mijn vrauwe Bave
Laghen beede onder die voete
Ende streden beede om eene cloete.
Ludmoer metter Langher Nese
Drouch eenen loedwapper an een pese
Ende ghincker met al omme zwinghen.
Ludolf metten Crommen Vingheren
Dede hem alles te voren,
Want hi was best gheboren,
Sonder Lamfroy alleene.
Hughelijn metten Crommen Beene
Was zijn vader, dat weet men wale,
Ende was gheboren van Abscale
Ende was sone vrauwe Ogernen,
Eens hout makigghe van lanternen.
ANder wijf ende ander man,
Meer dan ic ghenomen can,
Daden Brunen groet onghemac
So dat hem zijn bloet huut lac.
Brune ontfinc al sulc payment
Als hem elc gaf daer omtrent.
Die pape liet den cruus staf
Ghestichte slaen, slach in slach,
Ende die coster metter vane
Ghinc hem vastelike ane.
Lamfroyt quam ter selver wijlen
Met eere scerper bijlen
Ende slouchene tusschen hals ende hoeft,
Dat Brune wart zeere verdoeft,
Dat hi verspranc vanden slaghe
Tusschen der riviere enter haghe
In eenen trop van houden wiven
Ende warper een ghetal van viven
In die riviere die daer liep,
Die wel wijt was ende diep.
Des papen wijf wasser eene.
Des was spapen bliscap cleene.
Doe hi zijn wijf sach in die vliet,
Doene luste hem langher niet
Bruun te stekene no te slane.
Hi riep : "Siet, edele prochiane,
Ghindre vloot vrauwe Julocke
Beede met spillen ende met rocke.
Nu toe, die haer helpen mach.
Ic gheve hem jaer ende dach
Vul pardoen ende aflaet
Van alre sondeliker daet."
BEede man ende wijf
Lieten den aermen keytijf
Brune ligghen over doot
Ende ghinghen daer die pape gheboot
Beede met stringhen ende met haken.
Die wijle datsi die vrauwe huut traken,
So quam Brune in die riviere
Ende ontswam hem allen sciere.
Die dorperen waren alle gram :
Si saghen dat hem Brune ontswam,
Datsi hem niet mochten volghen.
Upt touver stonden si verbolghen
Ende ghinghen na hem rampineren.
Bruun die lach in die ryviere
Daer hi vant den meesten stroem.
Al dryvende bat hi dat God den boem
Moeste verdrouven ende verwaten
Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten
Ende beede sine lier.
Voert vloucte hi dat felle dier,
Den boesen vos Reynaerde,
Diene met sinen brunen baerde,
So diepe in die eecke dede crupen.
Daer na Lamfroyt van der stupen
Daer hi hem so leede dede.
In aldustanen ghebede
Lach Brune also langhe wijle,
Dat hi wel een halve mile
Van der stede was ghedreven
Daer die dorpers waren bleven.
Hi was verpijnet ende moede
Ende onder commen van den bloede,
So dat hi hadde crancke vaert.
Doe zwam hi te lande waert
Ende croep ligghen in dat hoever.
Ghine saghet noint droever
Gheen dier no gheenen man.
Hi lach jammerlic ende stan
Ende slouch met beede sinen lancken.
Des mochte hi al Reynaerde dancken.
NU hoert wat Reynaert heeft ghedaen!
Hi hadde een vet hoen ghevaen
Bi Lamfroyts an der heyden,
Eer hi danen was versceiden.
Hi hadt up eenen berch ghedreghen
Verre huut allen weghen,
Daer het eenlic was ghenouch.
Dat was wel zijn ghevouch.
Dor dat daer was niemens ganc
Ende hi dor niemens bedwanc
Sine proye dorste rumen.
Doe hi dat hoen toten plumen
Hadde gheleit in sine male,
Doe ghinc hi neder te dale
Eenen verholenliken pat.
Hi was utermaten zat.
Dat weder was scone ende heet.
Hi hadde gheloepen dat hem dat zweet
Neder liep neven die liere.
Daer omme liep hi ter riviere,
Dor dat hi hem vercoelen soude.
In bliscap arde menichfoude
Was sijn herte doe bevaen.
Hi hopede wel, al sonder waen,
Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen
Ende hine thuus waert hadde ghedreghen.
Doe sprac hi : "Hets mi wel ghevaren.
Die mi te hove meest soude daren,
Die hebbic doot in desen daghe.
Nochtan wanic sonder claghe
Ende sonder wanconst bliven.
Ic mach te rechte bliscap driven."
DOe Reynaert was in dese tale,
Sach hi neder waert te dale
Ende vernam Bruun daer hi lach.
Enten eersten als hine sach,
Hadde hijs rauwe ende toren.
Daer die bliscap was te voren
Daer lach in thoren ende nijt
Ende sprac : "Vermalendijt,
Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
Du best dulre dan een zwijn!
Lamfroyt, ergher puten sone,
Lettel eeren bestu ghewone.
Hoe es di dese beere ontgaen,
Die di te voren was ghevaen?
Hoe menich morseel leghet der an,
Dat gherne hetet menich man.
O wy, Lamfroyt, verscroven druut,
Hoe rikelike een beere huut
Heefstu heden verloren,
Die di ghewonnen was te voren!"
DIt scelden hevet Reynaert ghelaten
Ende ghinc neder bi der straten
Dor te siene hoet Bruun stoet.
Doe hine sach ligghen al een bloet
Ende ziec ende onghesont
Den aermen beere, te dier stont,
Dat sach Reynaert arde gherne.
Doe bescalt hine te sinen scherne :
"Siere, priester, dieu vo saut.
Kendi Reynaert, den rybaut?
Wildine scauwen, so siettene hier.
Den roden scalc, den fellen ghier.
Seght mi priester, soete vrient,
Biden Heere dien ghi dient,
In wat ordinen wildi hu doen,
Dat ghi draghen roeden capproen?
So weder sidi abd so pryhore?
Hi ghinc hu arde na den hore
Die hu dese crune hevet bescoren.
Ghi hebt huwen top verloren.
Ghi hebt hu anscoen af ghedaen.
Ic wane ghi wilt zinghen gaen
Van huwen complete dat ghetijde.
Dit hoerde Brune ende wert omblijde,
Want hine const doe niet ghewreken.
Hem so dochte sijn herte breken
Ende slouch weder in die riviere.
Hine wilde van den fellen diere
Nemmeer hoeren die tale.
Hi liet hem neder daer te dale
Metten strome dryven te hant
Ende ghinc ligghen up dat zant.
HOe sal nu Brune te hove comen?
Al mocht hem al de weerelt vromen,
Hine ghinghe niet over sine voete.
Hi was ghenoopt so onsoete
In die eecke, daer hi te voren
Van tween voeten hadde verloren
Alle die claeuwen ende dat vel.
Hine conste niet ghepeinsen wel
Hoe hi best ten coninc gaet.
Nu hoert, hoe hi die vaert bestaet.
Hi zat over sine hamen
Ende began met groter scamen
Rutsen over sinen staert.
Ende als hi dus moede waert,
So wentelde hi dan eene wile.
Dus dreef hi meer dan eene mile
Eer hi tes coninx hove quam.
Doemen Brune vernam
In derre wijs van verren comen,
Wart ghetwifelt van hem zomen
Wat daer quam ghewentelt zoe.
Dien coninc wart de herte onvroe,
Die Brune bekende te hant,
Ende seide : "Dit es mijn serjant,
Brunen. Hem es dat hoeft so roet.
Hi es ghewont toter doot.
Ay God, wie heeftene so mesmaect?"
Binnen desen so was Brune ghenaect
Dat hi den coninc claghen mochte.
Hi stan ende versuchte onzochte
Ende sprac : "Coninc, edel heere,
Wreket mi dor hu selves eere
Over Reynaerde, dat felle dier,
Die mi mine scone lier
Met ziere lust verliesen dede
Ende daer toe mine hoeren mede
Ende hevet mi ghemaect als ghi siet."
Die coninc sprac : "Of ic dit niet
Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!"
Ende hier na so hevet hi ghenoomt
Alle die hoechste bi namen
Ende ontboet datsi quamen
Alle gader an sinen raet.
Doe rieden si hoe dese daet
Best werde gherecht tes conincs eere.
Doe rieden die meeste heeren
Dat menne twee waerven daghen soude,
Reynaerde, of die coninc woude,
Ende horen tale ende weder tale.
Oec seiden si, si wilden wale
Dat Tybeert, die cater, van desen
Tote Reynaerde bode soude wesen.
Al ware hi cranc, hi ware vroet.
Dese raet dinct den coninc goet.
DOe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
Gaet wech. Eer ghi weder keert,
Besiet dat Reynaert met hu come.
Dese heeren segghen some,
Al es Reynaert andren dieren fel,
Hi gheloevet hu so wel,
Dat hi gherne doet huwen raet.
Ne comt hi niet, hets hem quaet.
Men salne drie waerven daghen
Te lachtre alle sinen maghen.
Gaet Tybeert, dit secht hem."
"Ay heere," sprac Tybeert, "ic bem
Een arem wicht, een cleene dier.
Heere Brune, die staerc was ende fier,
Ne conste Reynaert niet ghewinnen.
In welker wijs salics beghinnen?"
Doe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
Ghi zijt wijs ende wel gheleert,
Al sidi niet groet. Nochtan,
Hets menich die met luste can
Dat werken ende met goeden rade,
Dat hi met crachte niet ne dade.
Gaet, doet sciere mijn ghebod."
Tybeert sprac : "Nu helpe mi God,
Dat het mi moete wel vergaen.
Ic sal eene vaert bestaen
Die mi doet zwaer in minen moet.
God ghevere mi af al goet."
NU moet Tybeert doen die vaert,
Die zeere es drouve ende vervaert.
Ende als hi up den wech quam,
Sach hi van verren ende vernam
Sente Martins voghel ende quam ghevloghen.
Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen
Ende riep an Sente Martins voghel :
"Nu vliech te miere rechter hant."
Die voghel vloech daer hi vant
Een haghe daer hi in wilde lijden
Ende vloech Tybeert ter luchter zijden.
Dit teekin ende dit ghemoet
Dochte Tybeert niet wesen goet.
Hadde hi ghesien den voghel lijden
Scone ter rechter zijden,
So waende hi hebben goet gheval.
Nu was hi dies onthopet al.
Nochtan maecte hi hem selven moet
Ende gheliet hem, als menich doet,
Bet dan hem te moede was.
Dus liep hi henen sinen pas,
Tes hi quam te Manpertus
Ende vant Reynaerde in zijn huus
Alleene staen, verweendelike.
Tybeert sprac : "God, die rike,
Moete hu goeden avont gheven.
Die coninc dreecht hu an hu leven,
Ne comdi niet te hove met mi."
Reynaert sprac : "Tybeert, helet vry,
Neve, ghi zijt mi willecome!
God gheve hu eere ende vrome.
Bi Gode, dat jan ik hu wale."
Wat coste Reynaerde scone tale.
Al seghet sine tonghe wale,
Sine herte die es binnen fel!
Dit wert Tybeerde ghetoghet wel
Eer die lijne wert ghelesen
Ten hende. Ende met desen
Sprac Reynaert : "Neve, ic wille dat ghi
Tavont herberghe hebt met mi
Ende morghen willen wi metten daghe
Te hove waert sonder saghe.
In hebbe oec onder alle mine maghe
Niement, Tybeert, daer ic mi nu
Bet up verlate dan up hu.
Hier was commen Bruun, de braet.
Hi toechde mi so fel ghelaet
Ende dochte mi so over staerc,
Dat ic omme dusent maerc
Den wech met hem niet hadde bestaen.
Dat sal ic met hu, al sonder waen,
Maerghin metter dagheraet."
Tybeert sprac : "Hets beteren raet
Ende het dinct mi beter ghedaen
Dat wi nochtavont te hove gaen
Dan wi tote morghin beiden.
Die mane scijnet an der heiden
Also claer alse die dach.
Ic wane, niemen ne sach
Beter tijt tote onser vaert."
"Neen, lieve neve," sprac Reynaert,
"Sulc mochte ons daer ghemoeten,
Hi soude ons quedden ende groeten
Die ons nemmermee dade goet,
Quame hi snachts in ons ghemoet.
Ghi moet herberghen tavont met mi."
Tybeert sprac : "Wat souden wy
Eten, Reynaert, of ic hier bleve?"
"Daer omme zorghe ic, lieve neve.
Hier es der spijsen quaden tijt.
Ghi mocht heten, begheerdijt,
Een stic van eere honich raten,
Die bequamelic es utermaten.
Wat sechdi, moochdi shonichs yet?"
Tybeert sprac : "Mine roukes niet.
Reynaert hebdi niet in huus?
Gavedi mi eene vette muus,
Daer mede lietic hu ghewaert."
"Eene vette muus," sprac Reynaert,
"Soete Tybeert, wat secht di?
Hier woent noch een pape bi,
Een scuere staet noch an sijn huus,
Daer in es meneghe vette muus.
Ic waense niet ghedroughe een waghen,
So dicken hoere ic den pape claghen
Dat sine dryven huten huuse."
"Reynaert, zijn daer so vette muse?
Verghave God, waer ic nu daer."
"Tybeert," seit hi, "sechdi waer?
Wildi muse?" "Of icse wille!
Reynaert, doet dies een ghestille.
Ic minne muse voer alle saken.
Weetti niet dat muse smaken
Bet dan eenich venisoen?
Wildi minen wille doen
Dat ghi mi leet daer si zijn,
Daer mede mochti die hulde mijn
Hebben, al haddi minen vadre
Doot ende mijn gheslachte al gadre."
REynaert sprac : "Neve, houddi hu spot?"
"Neenic, Reynaert, also helpe mi God."
"Weet God, Tybeert, wistic dat,
Ghi soutter sijn nochtavont sat."
"Sat, Reynaert? Dat ware vele."
"Tybeert, dat sechdi thuwen spele."
"In doe, Reynaert, bi miere wet.
Haddic een muus ende waer so vet,
In gaefse niet omme eenen busant."
"Tybeert, gaet met mi te hant.
Ic leede hu daer ter selver stat
Daer icker hu sal maken zat,
Eer ic nemmermeer van hu sceede."
"Ja ic, Reynaert, up die gheleede
Ghinghe ic met hu te Mompelier."
"So gaen wi dan, wi sijn hier
Al te langhe", sprac Reynaert.
Doe so namen si up die vaert.
Tybeert ende sijn oem Reynaert
Ende liepen daer si loepen wilden
Datsi nye toghel up hilden,
Eer si quamen tes papen scuere,
Die met eenen erdinen muere
Al omme ende omme was beloken,
Daer Reynaert in was te broken
Des ander daghes daer te voren
Doe die pape hadde verloren
Eenen hane die hi hem nam.
Hier omme was tornich ende gram
Des papen sone Martinet
Ende hadde voer dat gat gheset
Een strec den vos mede te vane.
Dus gherne wrake hi den hane.
Dit wiste Reynaert, dat felle dier,
Ende sprac : "Neve Tybeert, hier,
Crupet in dit selve gat.
Ne weset traghe no lat.
Gaet al omme ende omme gripen.
Hoert hoe die muse pipen!
Keert weder huut als ghi zijt sat.
Ic sal hier bliven voer dit gat
Ende sal hu hier buten beiden.
Wine moghen niet tavont sceiden.
Morghin gaen wi te hove waert.
Tybeert siet dat ghi niet en spaert.
Gaet heten ende laet ons keeren
Te miere herberghen met eeren.
Mijn wijf sal ons wel ontfaen."
"Willic te desen gate in gaen?
Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?
Die papen connen vele baraet,
Ic besteecse arde noode."
"O wy, Tybeert, twi sidi bloode?
Wanen quam huwer herten desen wanc?"
Tybeert scaemde hem ende spranc
Daer hi vant groet ongherec,
Want eer hijt wiste, was hem een strec
Omme sinen hals arde vast.
Dus hoende Reynaert sinen gast.
Alse Tybeert gheware wart
Des strecs, wart hi vervaert
Ende spranc voert. Dat strec liep toe.
Tybeert moeste roupen doe
Ende wroughede hem selven dor den noot.
Hi makede een gheroup so groot
Met eenen jammerliken ghelate,
Dat Reynaert hoerde up der strate,
Buten, daer hi alleene stoet,
Ende riep : "Vindise goet,
Die muse, Tybeert, ende vet?
Wiste nu dat Martinet,
Dat ghi ter taflen satet
Ende dit wiltbraet dus hatet,
Dat ghi verteert in weet hoe,
Hi sauder hu saeuse maken toe.
So hovesch een cnape es Martinet!
Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.
Pleecht men tes coninx hove des?
Verghave God, die gheweldich es,
Dat, Tybeert, daer met hu ware
Ysingrijn, die mordenare,
In sulker bliscap als ghi zijt!"
Dus heeft Reynaert groot delijt
Dor Tybeerts ongheval.
Ende Tybeert stont ende ghal
So lude dat Martinet ontspranc.
Martinet riep : "Ha ha, God danc!
Ter goeder tijt heeft nu ghestaen
Mijn strec. Ic hebber met ghevaen
Den hoenre dief, na minen wane.
Nu toe, ghelden wi hem den hane!"
MEt desen wart hi toten viere
Ende ontstac eenen stroe wisch sciere
Ende wecte moedre ende vadre
Ende die kindre alle gadre
Ende riep : "Nu toe, hi es ghevaen!"
Doe mochtemen sien porren saen
Alle die in dien huus waren.
Selve die pape ne wilde niet sparen,
Quam hute sinen bedde, moeder naect.
Martinet hi was gheraect
Tote Tybeert ende riep : "Hijs hier!"
Die pape spranc an dat vier
Ende ghegreep zijns wijfs rocke.
Een offer keersse nam vrouwe Julocke
Ende ontstacse metter haest.
Die pape liep Tybeert naest
Ende ghincken metten rocke slaen.
Doe moeste Tybeert daer ontfaen
Wel meneghen slach, al in een.
Die pape stont, als hem wel sceen,
Al naect ende slouch slach in slach
Up Tybeert die voer hem lach.
Daer ne spaerdene haer ne gheen.
Martinet ghegreep eenen steen
Ende warp Tybeert een hoghe huut.
Die pape stont al bloeter huut
Ende hief up eenen groeten slach.
Alse Tybeert dat ghesach,
Dat hi emmer sterven soude,
Doe dedi een deel als die boude,
Dat dien pape verghinc te scanden.
Beede met claeuwen ende met tanden
Dedi hem pant, alsoet wel scheen,
Ende spranc dien pape tusschen die been
In die burse al sonder naet,
Daermen dien beyaert mede slaet.
Dat dinc viel neder up den vloer.
Die vrauwe was zeerich ende zwoer,
Bi der zielen van haren vader,
Sine wilde wel om al gader
Die offerande van eenen jare,
Dat niet den pape ghevallen ware
Dit vernoy ende dese scame.
So sprac : "Int sleets duvels name
Moete dit strec sijn gheset.
Siet, lieve neve Martinet :
Dit was van huwes vader ghewande.
Siet hier mijn scade ende mijn scande
Emmermeer voert in allen stonden.
Al ghenase hi van der wonden,
Hi blivet den soeten spele mat."
Reynaert stont noch doe voer tgat.
DOe hi dese tale hoerde,
Hi louch dat hem bachten scorde
Ende hem crakede die taverne.
Doe sprac hi te sinen scherne :
"Swijghet, Julocke, soete vrouwe,
Ende laet zijncken desen rauwe
Ende laet bliven huwen toren!
Wattan, al hevet hu heere verloren
Eenen van den clippelen zinen,
Al te min so sal hi pinen!
Laet bliven dese tale achtre!
Gheneset de pape, en es gheen lachtre
Dat hi ludet met eere clocken!"
Dus troeste Reynaert vrauwe Ju Locken,
Die haer arde zeere mesliet.
Die pape mochte langher niet
Ghestaen; hi viel in ommacht.
Doe hiefsene up met haerre cracht
Ende drouchene recht te bedde waert.
Hier binnen keerde Reynaert
Alleene ter herberghen waert
Ende liet Tybeert zeere vervaert
Ende in zorghen van der doot.
Al was Tybeerts zorghe groet,
Doe hise alle onledich sach
Over dien pape die daer lach
Ghewont, doe ghinc hi hem pinen
So dat hi metten tanden zine
Die pese midden beet ontwee.
Doe ne wildi letten nemmee
Ende spranc weder hute ten gate
Ende dede hem up die rechte strate
Die tes conincx waert ghelach.
Eer hi daer quam so waest dach
Ende die zonne begonste rijsen.
In eens arems ziecs wijsen
Quam Tybeert in thof gheronnen,
Die tes papen hadde ghewonnen
Dat hi langhe claghen mach.
Alse die coninc dit versach,
Dat hi hadde dat hoeghe verloren,
Doe mochtemen vreeselike horen
Den coninc dreeghen den dief Reynaert.
Die coninc doe niet langher ne spaert,
Hine riep sine baroene te rade
Ende vraechde wat hi best dade
Jeghen Reynaerts overdaet.
Doe wart ghindre menich raet
Hoemen Reynaert ter redenen brochte,
Die dese overdaet wrochte.
DOe sprac Grimbeert die das,
Die Reynaerts broeder sone was :
"Ghi heeren, ghi hebt meneghen raet.
Al ware mijn oem noch also quaet,
Salmen vry recht voert draghen :
Men salne drie waerven daghen,
Alsomen doet eenen vryen man.
Ende en comt hi niet dan,
So es hi sculdich alre dinc
Daer hi af voer den coninc
Van desen heeren es beclaghet."
"Wie wildi, Grimbeert, dattene daghet?"
Sprac de coninc, "Wie es hier
Die sijn hoeghe ofte sijn lier
Wille setten in avontueren
Omme eene felle creatuere?
Ic wane hier niemene en es so zot."
Grimbeert sprac : "So helpe mi God.
Siet mi hier, ic bem so coene
Dat ic wel dar bestaen te doene
Dese bodscap, ghebiedijt."
"Grimbeert, gaet wech, ende zijt
Vroet ende wacht hu jeghen mesval."
Grimbert sprac : "Coninc, heere, ic sal."
DUs gaet Grimbeert te Manpertuus.
Als hire quam, vant hi in huus
Sinen oem ende vrauwe Ermelijnen,
Die bi haren welpekijnen
Laghen in die haghedochte.
Ende ten eersten dat Grimbeert mochte,
Groette hi sinen oem ende ziere moyen.
Hi sprac : "En sal hu niet vernoyen
Des onrechts daer ghi in zijt?
Dincket hu noch niet wesen tijt
Dat ghi trect, oem Reynaert,
Tote des conincs hove waert,
Daer ghi wel zeere zijt beclaghet?
Ghi zijt III waerven ghedaghet.
Vermerrendi maerghin den dach,
So zorghic dat hu ne mach
Negheene ghenade nie ghescien.
Ghi sult in den derden daghe sien
Huwen casteel bestormen, Manpertuus.
Ghi sult gherecht sien voer hu huus
Eene galghe ofte een rat.
Over waer segghic hu dat :
Beede hu kindre ende hu wijf
Sullen verliesen haer lijf
Lachterlike, al sonder waen.
Ghine moghet selve niet ontgaen.
Daer omme es hu de beste raet,
Dat ghi met mi te hove gaet.
Hets messelic hoet ghevallen mach...
Hu es dicken up eenen dach
Vremder avontueren ghevallen,
Dan ghi noch - qijite van hem allen -
Met des conincx orlove
Maerghin sciet huten hove."
REynaert seide : "Ghi secht waer.
Nochtan, Grimbeert, comme ic daer,
Onder des conincs ghesinde,
Dat ic binnen den hove vinde,
Es up mi verbolghen al.
Quame ic danen, het ware gheval.
Nochtan dinct mi beter wesen
- Ghenese of ic mach ghenesen -
Dat ic met hu te hove vare
Dan het al verloren ware :
Casteel, kindre ende wijf
Ende daer toe mijns selves lijf.
In mach den coninc niet ontgaen.
Alse ghi wilt, so willic gaen.
Hoert," seit hi, "vrauwe Hermelijne,
Ic bevele hu die kindre mine,
Dat ghire wale pleghet nu.
Voer alle dandre bevelic hu
Minen zone Reynaerdine.
Hem staen wel de gaerdeline
In zine muulkine over al.
Ic hope dat hi mi slachten sal.
Hier es Rollel, ende scone dief,
Die hebbic nochtan harde lief,
Ja, als yement sine kindre doet.
Al eist dat ic nu van hier moet,
Ic salt mi nemen arde na
Up dat ic mach, dat ic ontga.
Grimbeert, neve, God moet hu lonen."
Met hoofschen woorden ende met sconen
Nam Reynaert an de sine orlof
Ende ruumde sijns selves hof.
Ay, hoe drouve bleef vrauwe Hermeline
Ende hare cleene welpekine.
DOe Reynaert sciet huut Manpertuus
Ende hi hof liet ende huus
Aldus omberaden staen.
Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen
Teerst dat hi quam an der heyden.
Hi sprac te Grimbeerte ende zeide :
"Grimbert, scone, wel soete neve,
Van zorghen suchtic ende beve.
Lieve neve, ic wille gaen
- Nu hoert mine redene saen -
Te biechten hier te di :
Hier nes ander pape bi.
Hebbic mine biechte ghedaen,
Hoe so die saken sijn vergaen,
Mine ziele sal te claerre wesen."
Grimbeert andwoerde na desen :
"Oem, wildi te biechten gaen,
So moetti dan verloven saen
Alle diefte ende allen roef,
Of en diet hu niet een loef."
"Dat weetic wel," sprac Reynaert,
"Grimbeert, nu hoert haer waert
Ende vandet mi geraden.
Siet, ic comme hu te ghenaden
Van alle gader minen mesdaden.
Nu hoert, Grimbeert, ende verstaet :
Confiteor pater, mater,
Dat ic den otter ende den cater
Ende alle diere hebbe mesdaen.
Daer af willic mi in biechten dwaen."
Grimbeert sprac : "Oem, walschedi?
Of ghi yet wilt, spreect jeghen mi
In Dietsche, dat ict mach verstaen."
Doe sprac Reynaert : "Ic hebbe mesdaen
Jeghen alle diere die leven.
Bidt gode dat hijt mi moete vergheven.
Ic dede minen oem Brune
Al bloedich maken sine crune.
Tybeert dede ic muse vaen
Daer ickene zeere dede slaen
Tes papen huus, daer hi spranc int net.
Ic hebbe ghedaen groet ongherec
Canticleer ende sine kindre,
Waren si meerre ofte mindre,
Dicken makedicse los.
Dor recht beclaghet hi den vos.
Die coninc en es mi oec niet ontgaen.
Ic hebbe hem toren oec ghedaen
Ende mesprijs der coninghinne,
Datsi spade sullen verwinnen
Also vele eeren van mi.
Oec hebbic, dat segghic di,
Grimbeert, mee liede bedroghen
Dan ic di soude ghesegghen moghen.
Ende Ysengrijn, dat verstaet,
Hietic oem dor baraet.
Ic maectene moonc ter Elmaren,
Daer wi beede begheven waren.
Dat wart hem al te zeere te pinen.
Ic dede hem an die clocke lijnen
Binden beede sine voete.
Dat luden wart hem doe so soete
Dat hijt emmer wilde leeren.
Dat verghinc hem tonneeren,
Want hi luudde so utermaten,
Dat alle die ghinghen bider straten
Ende waren binnen der Elmare,
Waenden dat die duvel ware
Ende liepen daer si luden hoerden.
Eer hi doe conste in corten woerden
Ghespreken : 'Ic wille mi begheven',
Hadsi hem na ghenomen tleven.
Sint dedic hem crune gheven.
Hem maechs ghedincken al zijn leven,
Dat weetic wel over waer.
Ic dede hem af bernen dat haer,
So dat hem die zwaerde cramp.
Sint dedic hem meerren scamp
Up thijs daer icken leerde visschen,
Daer hi mi niet conste ontwisschen.
Hi ontfincker meneghen slach.
Sint leeddickene up eenen dach
Tote des papen van Vimbloys.
In al dat lant van Vermendoys,
So en woende gheen pape riker.
Die selve pape hadde eenen spijker,
Daer menich vet bake in lach.
Des haddic dicken goet ghelach.
Onder dien spijker haddic een gat
Verholenlike ghemaect. In dat,
Daer dedic Ysingrijn in crupen.
Daer vant hi rentvleesch in cupen
Ende baken hanghende vele.
Des vleesch dedi dor sine kele
So vele gheliden utermaten.
Als hi weder huten gate
Waende keeren huter noet,
Hem was dien leeden buuc so groet,
Dat hi beclaghede zijn ghewin.
Daer hi was commen ongherich in,
Ne condi niet commen huut.
Ic liep, ic maecte groet gheluut
Int dorp ende maecte groet gherochte.
Nu hoert wat ic daer toe brochte :
Ic liep aldaer die pape zat
Te ziere taflen ende hat.
DIe pape hadde eenen cappoen,
Dat was dat alre beste hoen
Dat men in al dat lant vant.
Hi was ghewent al toter hant.
Dien prandic in minen mont
Voer die tafle daer hi stont,
Al daert die pape toe sach.
Doe riep die pape : 'Nu vant, slach!
Helpe! Wie sach dit wonder nye!
Die vos comt daer ic toe zye
Ende roeft mi in mijns huus.
So helpe mi Sancta Spiritus.
Te wers hem, dat hire quam!'
Dat tafel mes hi up nam
Ende stac de tafle datso vloech
Verre boven mi arde hoech
In midden waerde up den vloer.
Hi vloucte zeere ende zwoer
Ende hi riep lude : 'Slach ende va!'
Ende ic voeren ende hi na.
Sijn tafel mes haddi verheven
Ende brochte mi ghedreven
Up Ysingrijn daer hi stont.
Ic hadde dat hoen in minen mont,
Dat arde groet was ende zwaer.
Datso moestic laten daer,
Waest mi leet ofte lief.
Doe riep die pape : 'Ay heere dief,
Ghi moet den roef hier laten!'
Hi riep ende ic ghinc miere straten
Danen, daer ic wesen woude.
Alse die pape up heffen soude
Dat hoen, sach hi Ysingrine.
Doe naecte hem eene grote pine.
HI warpene int hoeghe metten messe.
Den pape volchden si zesse,
Die alle met groeten staven quamen.
Ende als si Ysingrijn vernamen,
Doe maecten si een groet gheluut
Ende die ghebuere quamen huut
Ende maecten grote niemare
Manlic andren, dat daer ware
In spapen spijker een wulf ghevaen,
Die hem selven hadde ghevaen
Bi den buke in dat gat.
Als die ghebuere ghevreescheden dat,
Liepen si dat wonder bescauwen.
Aldaer wart Ysingrijn te blauwen,
So dat hem ghinc al huten spele,
Want hi ontfincker arde vele
Groete slaghe ende groete worpe.
Dus quamen die kindre van den dorpe
Ende verbonden hem die hoghen.
Het stont hem so, hi moest ghedoghen.
So zeere slouch si ende staken,
Dat sine huten gate traken.
Doe ghedoghedi vele onghevals,
Ende bonden hem an sinen hals
Eenen steen ende lietene gaen
Ende lietene diene honden saen,
Diene ghinghen bassen ende jaghen.
Oec diende men hem met groten slaghen
So langhe dat hi ghelove was.
Doe viel hi neder up dat gras
Of hi ware al steen doot.
Doe was dier kindre bliscap groot.
Ghindre was groete niemare.
Si namene ende leidene up eene bare
Ende droughene met groten ghehuke
Over steene ende over struke.
BUten dien dorpe in eene gracht
Bleef hi ligghende al dien nacht.
Inne weet hoe hi danen voer.
Sint verwervic dat hi mi zwoer
Sine hulde een jaer al omtrent.
Dat dedi up sulc convent
Dat icken soude maken hoenre sat.
Doe leeddickene in eene stat
Daer ic hem dede te verstane,
Dat twee hinnen ende eenen hane
In een groet huus an eere straten
Up eenen aenbalke saten,
Recht teere valdore bi.
Daer dedic Ysingrijn bi mi
Up dat huus clemmen boven.
Ic seide, ic wilde hem gheloven,
Wildi crupen in die valdore,
Dat hire soude vinden vore
Van vetten hoenren sijn ghevouch.
Ter valdore ghinc hi ende louch
Ende croep daer in met vare
Ende began tasten haren thare.
Hi taste ende als hi niet en vant,
Sprac hi : 'Neve, hets hier bewant
Te zorghen, ic ne vinder niet.'
Ic sprac : 'Oem, wats hu ghesciet?
Cruupter een lettel bet in.
Men moet wel pijnen om ghewin.
Ic hebse wech, diere saten voren.'
Dus so liet hi hem verdoren,
Dat hi die hoenre te verre sochte.
Ic sach dat icken hoenen mochte
Ende hoendene so, dat hi voer
Van daer boven up den vloer
Ende gaf eenen groeten val,
Datsi ontspronghen over al
Die in dien huse sliepen.
Die bi den viere laghen, si riepen,
Daer ware in huus sine wisten wat
Ghevallen voer dat vyuer gat.
Si worden up ende ontstaken lecht.
Doe sine daer saghen echt,
Wart hi ghewont toter doot.
Ic hebben brocht in menegher noot,
Meer dan ic ghesegghen mochte.
Nochtan, al dat ic nye ghewrochte
Jeghen hem, sone roucke ic niet
So zeere, als dat ic verriet
Vrauwe Yswenden, sijn scone wijf,
Die hi liever hadde dan sijns selfs lijf.
God, die moet mi vergheven.
Haer dedic dat mi liever ware bleven
Te doene dant es ghedaen."
Grimbeert sprac : "Of ghi wilt gaen
Claerliken te biechten tote mi
Ende zijn van huwen zonden vry,
So suldi spreken ombedect.
In weet waer waert ghi dit trect."
"Ic hebbe jeghen sijn wijf mesdaen."
"Oem, dat en can ic niet verstaen
Waer ghi dese tale keert."
Reynaert sprac : "Neve Grimbeert,
Ware dat hoofschede groot
Of ic hadde gheseit al bloot :
Ic hebbe gheslapen bi miere moyen?
Ghi zijt mijn maech, hu souts vernoyen
Seidic eeneghe dorperheit.
Grimbeert, nu hebbic hu gheseit
Al dat mi mach ghedincken nu.
Gheeft mi aflaet, dat biddic hu,
Ende settet mi dat hu dinct goet."
Grimbeert was wijs ende vroet
Ende brac een rijs van eere haghe
Ende gaffer mede XL slaghe
Over alle sine mesdaden.
Daer na, in gherechten raden,
Riet hi hem goet te wesene
Ende te wakene ende te lesene
Ende te vastene ende te vierne
Ende te weghe waert te stierne
Alle die hi buten weghe saghe,
Ende hi voert alle sine daghe
Behendelike soude gheneeren.
Hier na so dedi hem verzweeren
Beede roven ende stelen.
Nu moet hi siere sielen pleghen,
Reynaert, bi Grimbeerts rade,
Ende ghinc te hove up ghenade.
NU es die biechte ghedaen.
Die heeren hebben den wech bestaen
Tote des conincs hove waert.
Nu was buter rechter vaert
Dien si te gane hadden begonnen,
Een pryoreit van zwerten nonnen,
Daer meneghe gans ende menich hoen,
Meneghe hinne, menich cappoen
Plaghen te weedene buten muere.
Dit wiste die felle creatuere,
Die onghetrauwe Reynaert,
Ende sprac : "Te ghenen hove waert,
So leghet onse rechte strate."
Met dusdanen barate
Leedde hi Grimbeert bi der scueren,
Daer die hoenre buten muere
Ghinghen weeden haren thare.
Den hoenre wert Reynaert gheware.
Sine oghen begonden omme te ghane.
Buten den andren ghinc een hane
Die arde vet was ende jonc.
Daer na gaf Reynaert eenen spronc
So dat dien hane die plumen stoven.
Grimbeert sprac : "Oem, ghi dinct mi doven!
Onsalich man, wat wildi doen?
Wildi noch om een hoen
In alle die groete zonden slaen
Daer ghi te biechten af zijt ghegaen?
Dat moet hu wel zeere rauwen!"
Reynaert sprac : "Bi rechter trauwen,
Ic hads vergheten, lieve neve.
Bidt Gode dat hijt mi vergheve.
Het ne ghesciet mi nemmermeer."
Doe daden si eenen wederkeer
Over eene smale brugghe.
Hoe dicken sach Reynaert achter rugghe
Weder daer die hoenre ghinghen.
Hine conste hem niet bedwinghen,
Hine moeste ziere zeden pleghen.
Al haddemen hem thoeft af ghesleghen,
Het ware ten hoenren waert ghevloghen
Also verre alst hadde ghemoghen.
Grimbeert sach dit ghelaet
Ende seide : "Onreyne vraet,
Dat hu dat hoghe so omme gaet."
Reynaert andwoerde : "Ghi doet quaet
Dat ghi mine herte so versmaet
Ende mine bede dus verstorbeert.
Laet mi doch lesen II pater noster
Der hoenre zielen van den cloester
Ende den gansen te ghenaden,
Die ic dicken hebbe verraden,
Dien desen heleghen nonnen
Met miere lust af hebbe ghewonnen."
Grimbeert balch, ne waer Reynaert
Hadde emmer zine oghen achter waert.
Tes si quamen ter rechter straten,
Doe began hem drouve ghelaten
Ende arde zeere beefde Reynaert.
Daer keerde si te hove waert.
Doe hi began den hove naken,
Daer hi waende seere mesraken.
DOe in sconinx hof was vernomen
Dat Reynaert ware te hove comen
Met Grimbeerde den das,
Ic wane daer niemene ne was
So arem no van so crancken maghen,
Hine ghereedde hem up een claghen.
Dit was al jeghen Reynaerde.
Nochtan dedi als die onvervaerde,
Hoe so hem te moede was.
Ende hi sprac te Grimbeerte den das :
"Leedet ons die hoechste strate."
Reynaerd ghinc in dien ghelate
Ende in also bouden ghebare
Ghelijc of hi sconinx sone ware
Ende hi niet en hadde mesdaen.
Boudeliken ghinc hi staen
Voer Nobele, dien coninc,
Ende sprac : "God, die alle dinc
Gheboet, hi gheve hu, coninc heere,
Langhe bliscap ende eere.
Ic groet hu, coninc, ende hebbe recht.
En hadde nye coninc eenen knecht
So ghetrauwe jeghen hem
Als ic oyt was ende bem.
Dat es dicken worden anschijn.
Nochtan, die sulke die hier zijn,
Soude mi nochtan gherne roven
Huwer hulden, wilde ghi hem gheloven.
Maer neen, ghi niet. God moete hu lonen!
Het ne betaemt niet der cronen,
Datsi den scalken ende den fellen
Te lichte gheloven datsi vertellen.
Nochtan willics Gode claghen
Dier es te vele in onsen daghen
Der scalke die wroughen connen,
Die niet ter rechter hant hebben ghewonnen
Over al in rike hove.
Dien salmen niet gheloven.
Die scalcheit es hem binnen gheboren,
Datsi den goeden lieden doen toren.
Dat wreke God up haer leven
Ende moete hem eewelike gheven
Al sulken loen als si zijn waert."
Die coninc sprac : "O wy, Reynaert!
O wy, Reynaert, onreyne quaet,
Wat condi al scone ghelaet!
Dat en can hu niet ghehelpen een caf.
Nu comt huwes smeekens af.
In werde bi smeekene niet hu vrient.
Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient
Van eere saken in den woude,
Daer ghi qualic in hebt ghehouden
Die eede die ic hadde ghezworen."
"O wy, wat hebbic al verloren!"
Sprac Canticleer, die daer stont.
Die coninc sprac : "Hout huwen mont,
Heere Canticleer, nu laet mi spreken,
Laet mi antwoerden sinen treken.
AY, heere dief, Reynaert,
Dat ghi mi lief hebt ende waert,
Dat hebdi sonder huwe pine
Mine boden laten anschine :
Arem man Tybeert, heere Brune,
Die noch bloedich es zijn crune.
Ic ne sal hu niet scelden;
Ic waent hu kele sal ontghelden
Noch heden al up eene wijle."
"Nomine Patrum, Christum filye,"
Sprac Reynaert, "of mijn heere Brune
Noch al bloedich es die crune,
Was hi te blauwen of versproken,
Waer hi goet hi ware ghewroken
Eer hi noint vloe int water.
Bander zijde, Tybeert die cater,
Dien ic herberghede ende ontfinc,
Of hi hute om stelen ghinc
Tes papen sonder minen raet
Ende hem die pape dede quaet,
Bi Gode, soudic dat ontghelden?
So mochtic mijn gheluc wel scelden!
Voert," sprac Reynaert, "coninc, lyoen,
Wien twifelt des, ghine moghet doen
Dat ghi ghebiet over mi?
Hoe groot mine saken zi,
Ghi moghet mi vromen ende scaden.
Wildi mi zieden ofte braden
Ofte hanghen ofte blenden,
Ic ne mach hu niet ontwenden.
Alle diere zijn in hu bedwanc.
Ghi zijt groet ende ic bem cranc.
Mine hulp es cleene ende dhuwe groet.
Bi Gode, al slouchdi mi doot,
Dat ware eene crancke wrake
Recht in dese selve sprake."
DOe spranc up Belin de ram
Ende sine hye, die met hem quam;
Dat was : dame Ha Wy.
Belin sprac : "Ga wy
Alle voert met onser claghen."
Bruun spranc up met sinen maghen
Ende Tybeert, die felle,
Ende Ysingrijn sijn gheselle,
Forcondet dat everzwijn
Ende die raven Tyocelijn,
Pancer die bever, och Bruneel
Dat water var, dat butseel,
Ende dat een coren heere Rosseel,
Die weline, die vrauwe Fine,
Cantecleer ende die kindre zine
Makeden groten vederslach,
Dat foret Cleene Bejach
Liepen alle in dese scare.
Alle dese ghinghen openbare
Voer haren heere den coninc staen
Ende daden Reynaerde vaen.
NU ghinct ghindre up een playdieren.
Nye hoerde man van dieren
So scone tale als nu es hier
Tusschen Reynaerde ende dandre dier
Voert bringhen, diemen brochte daer.
Het ware mi pijnlic ende zwaer,
Daer omme corte ic hu de woort.
Die beste redenen ghinghen daer voort.
Die claghen die de dieren ontbonden,
Proufden si met goeden orconden
Als si sculdich waren te doene.
Die coninc dreef die hoeghe baroene
Te vonnesse van Reynaerts saken.
Doe wijsden si datmen soude maken
Eene galghe, sterc ende vast,
Ende men Reynaerde, den fellen gast,
Daer an hinghe bi ziere kelen.
Nu gaet Reynaerde al huten spele.
DOe Reynaert verordeelt was,
Orlof nam Grimbeert die das
Met Reynaerts naeste maghen :
Sine consten niet verdraghen,
No sine consten niet ghedoghen,
Datmen Reynaerde voer haren oghen
Soude hanghen alse eenen dief.
Nochtan waest hem somen lief.
Die coninc, hi was arde vroet,
Doe hi mercte ende verstoet
Datso menich jonghelinc
Met Grimbeerte huten hove ghinc,
Die Reynaerde na bestoet.
Doe peinsdi in sinen moet :
"Hier mach in loepen andren raet.
Al es Reynaert selve quaet,
Hi hevet meneghen goeden maech."
Doe sprac hi : "Twi sidi traech,
Ysingrijn ende heere Bruun?
Reynaerde es cont menich tuun
Ende hets den avonde bi.
Hier es Reynaert; ontsprinct hi,
Comt hi III voete huter noot,
Sinen lust die es so groot
Ende hi weet so meneghen keer,
Hine wert ghevanghen tsjaermeer.
Salmen hanghen, twine doetment dan?
Eer men nu ghereeden can
Eene galghe, so eist nacht."
Ysingrijn was wel bedacht
Ende sprac : "Hier es een galghe bi."
Ende mettien woerde versuchte hi.
DOe sprac die cater, heere Tybeert :
"Heere Ysingrijn, hu es verzeert
Hu herte, in wanconst hu niet.
Nochtan, Reynaert, diet al beriet,
Ende selve mede ghinc
Daermen huwe twee broeders hinc :
Rumen ende Wijde Lancken.
Hets tijt, wildijs hem dancken.
Waerdi goet, het ware ghedaen,
Hine ware noch niet onverdaen."
Ysingrijn sprac tote Tybeert :
"Wat ghi ons al gader leert.
Ne ghebrake ons niet een strop,
Langhe heden wist zijn crop
Wat zijn achter hende mochte weghen."
Reynaerd, die langhe hadde ghesweghen,
Sprac : "Ghi heeren, cort mine pine.
Tybeert heeft eene vaste lijne,
Die hi bejaghede, an sine kele,
Daer hi vernoys hadde vele
Int huus daer hi den pape beet,
Die voer hem stont al sonder cleet.
Her Ysingrijn, nu maect hu voren
Ende sidi nu daer toe vercoren,
Ende ghi, Brune, dat ghi sult dooden
Reynaert huwen neve, den fellen roden!"
Doe so sprac die coninc saen :
"Doet Tybeerte mede gaen.
Hi mach clemmen, hi mach de lijne
Up draghen sonder huwe pijne.
Tybeert, gaet voren, ende maect ghereet.
Dat ghi yet let, dats mi leet."
Doe sprac Ysingrijn tote Brune :
"So helpe mi de cloester crune
Die boven up mijn hoeft staet.
In hoerde nye so goeden raet
Alse Reynaert selve ghevet hier.
Hem langhet omme cloester bier.
Nu gaen wi voeren ende bruwen hem."
Bruun sprac : "Neve Tybeert, nem
Die lijne. Du salt mede loepen.
Reynaert, die salt nu becoepen
Mijn scone liere ende dine hoghe.
Ghawi ende hanghene so hoghe
Dats lachter hebben al sine vrient."
"Gha wi, hi heves wel verdient",
Sprac Tybeert ende nam de lijne.
Hine dede nye so lieve pine.
NU waren die drie heeren ghereet.
Dat was die wulf ende Tybeert
Ende der Bruun, die hadde gheleert
Honich stelen te zinen scaden.
Ysingrijn was so beraden,
Eer hi van den hove sciet,
Hine wilde des laten niet,
Hine vermaende nichten ende neven
Ende alle die binnen den hove bleven,
Beede ghebuere ende gaste,
Datsi Reynaerde hilden vaste.
Vrauwe Arsenden, zinen wive,
Beval hi, bi haren live,
Datso stonde bi Reynaerde
Ende soene name bi den baerde
Ende van hem niet ne sciede,
No dor goet, no dor miede,
No dor niet, no dor noet,
No dor zorghe van der doot.
REynaert andwoerde in corten woorden,
Dat alle die daer waren horden :
"Heere Ysingrijn, half ghenade!
Al ware hu lief mijn grote scade
Ende al brincdi mi in vernoye,
Ic weet wel, soude mijn moye
Te rechte ghedincken ouder daet,
Sone dade mi nemmermeer quaet.
Maer her Ysingrijn, soete oem,
Ghi neemt huwes neven crancken goem.
Ende heere Brune, ende heere Tybeert,
Dat ghi mi dus hebt onneert!
Ghi drie, ghi hebbet ghedaen al
Datmen mi ontliven sal.
Daer toe hebdi ghemaket,
Datso wie die mi ghenaket,
Sceldet mi dief of hevet leet.
Daer omme moetti, God weet,
Gheonneert werden alle drie,
Ghine haest dat ghescie
Al dat ghi begaert te doene.
Mi es dat herte noch also coene,
Ic dar wel sterven eene waerf.
Ne wart mijn vader doe hi staerf,
Van alle sinen zonden vry?
Gaet, ghereet die galghe, of ghi
Een twint mi langher niet ne spaert,
Of varen moetti inderwaert
Alle huwe voete ende huwe been!"
Doe sprac Ysingrijn : "Ameen."
"Amen," sprac Brune, "ende hinderwaert
Moet hi varen die langher spaert."
Tybeert sprac : "Nu haesten wy."
Ende mettien woerde spronghen zi
Ende liepen voert arde blide
Ende pijnden hem ten strijde
Te springhene over meneghen tuun,
Ysingrijn ende heere Bruun.
Tybeert volchde hem naer,
Hem was die voet een lettel zwaer
Van der lijnen die hi drouch.
Nochtan was hi rasch ghenouch.
Dat dede hem al die goede wille.
Reynaert stont ende zweech al stille
Ende sach sine viande loepen
Die hem dat strec an waenden cnoepen.
"Maer, het sal bliven," sprac Reynaert,
Die staet ende scauwet daer waert,
Ende si springhen ende si keeren.
Hi peinsde : "Deus, wat joncheeren!
Nu laetse springhen ende loepen.
Levic, si sullent noch becoepen
Hare overdaet ende hare scampye,
Mine ghebreke Reynaerdye.
Nochtanne zijn si mi
Liever verre danne bi,
DIe ghene die ic meest ontsach.
Nu willic prouven dat ic mach
Te hove bringhen een baraet
Dat ic voer de dagheraet
In groter zorghen vant te nacht.
Hevet mine lust sulke cracht
Alsic noch hope datso doet,
Al es hi lustich ende vroet,
Ic wane den coninc noch verdoren."
Die coninc dede blasen eenen horen
Ende hiet Reynaerde huut waert leeden.
Reynaert sprac : "Laet teerst ghereeden
Die galghe daer ic an hanghen sal,
Ende daer binnen so salic al
Den volcke mine biechte conden
In verlanessen van minen zonden.
Hets beter dat al tfolc verstaet
Mine diefte ende mine ondaet,
Dan si namaels eeneghen man
Mine overdaet teghen an."
DIe coninc sprac : "Nu segghet dan!"
Reynaert stont als een drouve man
Ende sach al omme haren thare.
Daer so sprac hi al openbare :
"Helpe," seit hi, "Dominus!
Nu en es hier niemen in dit huus,
No vrient no viant, ic ne bem
Een deel mesdadich jeghen hem.
Nochtan horet alle, ghi heeren.
Laet wijsen ende leeren
Hoe ic, Reynaert, aermijnc,
Eerst an die boesheit vinc.
In allen tijden spade ende vroe,
Wasic een hovesch kint noch doe.
Doemen mi spaende van der mannen,
Ghinc ic spelen metten lammen
Dor te hoerne dat ghebleet,
So dat ic een verbeet.
Ten eersten lapedic dat bloet :
Het smaecte so wel, het was so goet,
Dat ic dat vleesch mede ontgan.
Daer leerdic leckernie an,
So vele, dat ic ghinc ten gheeten
Int wout daer icse hoerde bleeten.
Daer verbeetic hoekine twee.
So dedic des derdes daghes mee
Ende ic wart bouder ende coene
Ende verbeet haenden ende hoene
Ende gansen daer icse vant.
Doe mi bloedich wert mijn tant,
Was ic so fel ende so wreet,
Dat ic zuver up verbeet
Al dat ic vant ende wat mi dochte
Dat mi bequam ende dat ic vermochte.
Daer na quam ic ende Ysingrine
Te wintre in eenen couden rijme
Bi Besele onder eenen boem.
Hi rekende dat hi ware mijn oem
Ende began eene sibbe tellen.
Al daer worden wi ghesellen.
Dat mach mi te rechte rauwen!
Daer gheloofden wi bi trauwen
Recht gheselscap manlic andren.
Doe begonsten wi te gader wandelen.
Hi stal tgroete ende ic dat cleene.
Dat wi bejaechden, wert ghemeene.
Ende als wi deelen souden doe,
Ic was in hueghen ende vroe,
Mochtic mijn deel hebben half.
Alse Ysingrijn bejaghede een calf
Of eenen weder of eenen ram,
So grongierdi ende maecte hem gram
Ende toechde mi een ghelaet
Datso zuer was ende so quaet,
Dat hi mi daer met van hem verdreef
Ende hem mijn deel al gader bleef.
Nochtan hachtic niet van dien.
So menich waerven hebbic versien,
Alse wi een groete proye lagheden
Die ic ende mijn oem bejagheden,
Eenen osse of eenen bake,
Doe ghinc hi sitten met ghemake
Met sinen wive vrauwe Harsenden
Ende met sinen VII kindren.
Sone mochtic cume deene hebben
Van den alre mintsten rebben
Die sine kindre hadden ghecnaghet.
Dus nauwe hebbic mi bejaghet.
Nochtan, dat was mi lettel noot,
Ne waer dat mijn zin so groot
Die lieve drouch te minen oem,
Die mijns nemet crancken goem.
Ic hadde ghewonnen wel tetene,
Coninc, dit doe ic hu te wetene :
Ic hebbe noch selver ende gout
Dat al es in mier ghewout
So vele, dat cume een waghen
Te VII waerven soude ghedraghen!"
ALse die coninc dit verhoerde,
Gaf hi Reynaerde felle andwoerde :
"Reynaert, wanen quam hu die scat?"
Reynaert andwoerde : "Ic segghu dat,
Wijldijt weten also ict weet,
No dor lief no dor leet
Sone salt danne bliven verholen.
Coninc, dien scat was bestolen.
Ne waer hi oec ghestolen niet,
Daer ware die moert bi ghesciet
An hu lijf, in rechter trauwen,
Dat alle huwen vrienden mochte rauwen."
Die coninghinne wart vervaert
Ende sprac : "O wy, lieve Reynaert,
O wy, Reynaert, o wy, o wy,
O wy, Reynaert, wat sechdi?
Ic mane hu bi der selver vaert,
Dat ghi mi ons secht, Reynaert,
Die hu ziele varen sal,
Dat ghi ons secht de waerheit al
Openbare ende brinct voort
Of ghi weet van eenegher moort
Of eenen mordeliken raet
Die jeghen minen heere gaet.
Dat laet hier openbare horen."
Nu hoert hoe Reynaert sal verdoren
Den coninc entie coninghinne
Ende hi bewerven sal met zinne
Des coninx vrienscap ende sine hulde
Ende hi, buten haerre sculde,
Brune ende Ysingrijn beede
Up hief in groter onghereede
Ende in veeten ende in ongheval
Jeghen den coninc bringhen sal.
Die heeren, die nu waren so fier
Datsi Reynaerde waenden bier
Te sinen lachtre hebben ghebrauwen,
Ic wane wel, in rechter trauwen,
Dat hi sal weder mede blanden
Dien si sullen drincken met scanden.
IN eenen ghelate met drouven zinne
Sprac Reynaert : "Edele coninghinne,
Al haddi mi nu niet ghemaent,
Ic bem een die sterven waent.
In laet niet ligghen up mijn ziele
Ende waert so dat mi gheviele,
Mi stonder omme in de helle te sine
Daer die torment es entie pine!
In dien dat die coninc milde
Een ghestille maken wilde,
Ic soude segghen met ghenaden
Hoe jammerlike hi was verraden
Te mordene van zinen lieden.
Nochtan, diet alre meest berieden,
Sijn som van minen liefsten maghen,
Die ic noede soude bedraghen,
Ne daet die zorghe van der hellen,
Daermen seit dat si in quellen
Die hier sterven ende moort
Weten, sine bringhense voort."
Dien coninc wart die herte zwaer
Ende sprac : "Reynaerd, sechstu mi waer?"
"Waer?" sprac Reynaert, "vraechdi mi des?
Jane, weet ghi wel hoet met mi es?
Ne bewaent niet, edel coninc,
Al bem ic een aermijnc,
Hoe mochtic sulke moert ghetemen?
Waendi dat ic wille nemen
Eeene loghene up mine langhe vaert?
Entrauwen, neen ic!" sprac Reynaert.
Bi der coninghinnen rade,
Die zeere ontsach des sconinx scade,
Gheboet die coninc openbare,
Dat daer niemen so coene en ware
Dat hi een wordekijn yet sprake
Tote dien dat Reynaert met ghemake
Hadde vulseit al sinen wille.
Doe zweghen si alle gader stille.
Die coninc hiet Reynaerde spreken.
Reynaert was van fellen treken,
Hem dochte scone zijn gheval.
Hi sprac : "Nu zwighet over al,
Na dien dat es den coninc lief!
Ic sal hu lesen sonder brief
Die verraderen openbare,
So dat ic niemene en spare
Dien ic te wroughene sculdich bem.
Dies lachter hevet, scaems hem."
NU verneemt alle gader
Hoe Reynaerd sinen erdschen vader
Met verradenessen sal bedrieghen,
Ende eenen van sinen liefsten maghen lieghen,
Dat was Grimberte den das,
Die hem hout van herten was.
Dat dede Reynaert omme dat,
Dat hi wilde datmen te bat
Sinen woerden gheloeven soude
Van sinen vianden, of hi woude
Die verranesse tyen an.
Nu hoert hoe hi dies began!
Reynaert sprac : "Wilen teer stonden
Hadde mine heere mijn vader vonden
Des coninx heymeliken scat
In eene verholnen stat.
Die mijn vader hadde vonden
Den scat, wart hi in corten stonden
So overdadich ende so fier,
Dat hi veronweerde alle dier
Die sine ghenote te voren waren.
Hi dede Tyberte den kater varen
In Arttinen, dat wilde lant,
Al daer hi Brunen den beere vant.
Hi ontboet Brune grote Gods houde
Ende hi in Vlaendren commen soude
Ende hi coninc wilde wesen.
Bruun wart vro van desen :
Hi hadt meneghen dach begaert.
Daer maecte hi hem te Vlaendren waert
Ende quam in Waes, int soete lant,
Daer hi minen vader vant.
Mijn vader ontboet Grimbeerte den wysen
Ende Ysingrijn den grijsen,
Tybeert die kater was die vijfste,
Ende quamen teenen dorpe, hiet Hijfte.
Tusschen Hijfte ende Ghend
Hilden si haer paerlement
In eere belokenre nacht.
Daer quamen si bi sduvels cracht
Ende bi sduvels ghewelt
Ende zwoeren daer an twoeste velt
Alle vive des coninx doot.
Nu hoert wonder alle groot!
Watsi noch over een draghen :
Wilde yement van sconincx maghen
Dat weder segghen, mijn vader soude
Met sinen selvere, met zinen goude
So den ghenen steken achtre,
Dat sijs souden hebben lachtre.
Dit weetic ende segghe hu hoe.
EEns morghins, arde vroe,
Gheviel dat mijn neve die das
Van wine een lettel droncken was
Ende lyet in verholnen rade minen
Wive, miere vrauwen Hermelinen,
Ende al van pointe te pointe seide
Daer si liepen an die heyde.
Mijn wijf es eene vremde vrouwe
Ende gaf Grimberte hare trauwe
Dat verholen bliven soude.
Ten eersten datso quam ten woude
Daer ic was ende so mi vant,
So telde zoet mi te hant,
Ne waer het was al stillekine.
Oec seide zoet bi sulken lijcteekine,
Dat ict kende so waer,
Dat mi alle mine haer
Up waert stonden van groten vare.
Mine herte wart mi openbare
Also caut als een hijs.
Dies zijt seker ende wijs!
Die pude wijlen waren vry
Ende oec so beclaechden hem zij,
Datsi waren sonder bedwanc.
Ende si maecten een ghemanc
Ende so groet ghecray up Gode,
Dat hi hem gave, bi sinen ghebode,
Eenen coninc diese dwonghe.
Dies baden die houde entie jonghe
Met groten ghecraye, met groten ghelude.
God ghehoerde die pude
Teenen tijde van den jare
Ende sende hem den coninc hodevare,
Diese verbeet ende verslanc
In allen landen daer hise vant,
Beede in water ende in velt
Daer hise vant in sine ghewelt.
Hi dede hem emmer onghenade.
Doe claechden si, het was te spade.
Het was te spade, ic secht hu twy :
Sij die voren waren vry,
Sullen sonder wederkeer
Sijn eyghin bliven emmermeer
Ende leven eewelike in vare
Van den coninc hodevare!
Ghi heeren, aerme ende rike,
Ic vruchte oec dies ghelike
Dat nu van hu soude ghevallen.
Doe droughic zorghe voer ons allen.
Dus hebbic ghezorghet voer hu;
Dies dancti mi lettel nu!
Ic kenne Brunen, valsch ende quaet,
Ende vul van alre overdaet.
Ic peinsde : worde hi onse heere
- Dat ontvruchtic arde zeere -
Dat wi alle waren verloren.
Ic kennen so wel gheboren
Ende soete ende goedertiere
Ende ghenadich allen dieren.
Het dochte mi bi allen dinghen
Eene quade manghelinghe,
Die ons ne mochte comen
Noch theeren noch te vromen.
Hier omme peinsdic ende poghede.
Mine herte grote zorghe ende ghedoghede
Hoe so erghe eene zake,
Datso ghescort worde ende brake
Mijns vaders bosen raet,
Die eenen dorper, eenen vraet,
Coninc ende heere maken waende.
Emmer badic Gode ende maende,
Dat hi den coninc, minen heere,
Behilde sine warelt eere!
Bedi, ic kenne wel dat,
Behilde mijn vader sinen scat,
Si souden wel des raets ghetelen
Onder hem ende sinen ghespelen,
Dat die coninc worde verstoten.
In diepen ghepeinse ende in groten
Was ic dicken, hoe ic dat
Soude vinden waer die scat
Lach die mijn vader hadde vonden.
Ic wachte nauwe tallen stonden
Minen vader ende leide laghen
In meneghen bosch, in meneghe haghen,
Beede in velde ende in woude,
Waer mijn vader, die lusteghe houde,
Henen trac ende henen liep.
Was het droghe, was het diep,
Waest bi nachte, waest bi daghe,
Ic was emmer in die laghe.
Waest bi daghe, waest bi nachte,
Ic was emmer in die wachte.
Up eene stont gheviel daer nare,
Dat ic mi decte met groten vare
Ende lach ghestrect neven dheerde
Ende van den scatte die ic begheerde,
Gherne yewer hadde vernomen.
Doe saghic minen vader comen
Hute eenen hole gheloepen.
Doe began ic ten scatte hopen,
Bi den barate als ic hem sach
Dryven, als ic hu segghen mach.
Want hi huten holle quam,
Sach ic wel ende vernam,
Dat hi omme sach ende merke di
Of hem yemene ware bi.
Ende als hi niemene en sach,
Doe queddi den sconen dach
Ende stoppede dat hol met sande
Ende maectet ghelijc den andren lande.
DAt ic dit sach, ne wiste hi niet.
Doe saghic, eer hi danen sciet,
Dat hi den steert liet mede gaen
Daer sine vore hadde ghestaen
Ende decte sijn spore metter mouden.
Daer leerdic an den vroeden houden
Een lettel meesterlike liste,
Die ic te voren niet ne wiste.
Aldus voer mijn vader danen
Ten dorpe waert, daer die hanen
Ende die vette hinnen waren.
Teerst dat ic mi durste baren,
Spranc ic up ende liep ten hole.
In wilde niet langher zijn in dole
Ende ic gheraecte doe te hant.
Sciere scraefdic up dat zant
Met minen voeten ende croep in.
Al daer vandic groet ghewin.
Daer vandic selver ende goud.
Hier nes niemen nu so houd
Dies nye so vele te gader sach!
Doe ne spaerdic nacht no dach,
Ic en ghinc trecken ende draghen
Sonder karre ende waghen
Over dach ende over nacht
Met al gader miere cracht.
Mi halp mijn wijf, vrouwe Hermeline.
Des dogheden wi grote pine
Eer wi den over groeten scat
Brochten in een ander gat
Daer hi bet lach tonsen ghelaghe.
Wij droughene onder eenen haghe
In een hol verholenlike.
Doe was ic van scatte rike.
NU hoert, watsi hier binnen daden
Dieden coninc hadden verraden.
Brune die beere sendde huut
Verholenlike zijn saluut
Achter lande ende omboet
Alden ghenen rijcheit groet
Die dienen wilden omme tsout.
Hi beloofde hem selver ende gout
Te ghevene met milder hant.
Mijn vader liep in al dat lant
Ende drouch des Brunen baniere.
Hoe lettel wiste hi dat de diere
Te sinen scatte waren gheraect,
Dies hem so quite hadden ghemaect.
En ware die scat niet ontgonnen,
Hi hadder met die stat van Lonnen
Alte gader moghen coepen.
Dus wan hi an zijn omme loepen!
Doe mijn vader al omme ende omme,
Tusschen dier Elve entier Zomme,
Hadde gheloepen al dat lant,
Ende hi meneghen coenen serjant
Hadde ghewonnen met sinen goude
Die hem te hulpen commen soude.
ALse die zomer quame int lant,
Keerde mijn vader daer hi vant
Brune entie ghesellen zine.
Doe teldi die groete pine
Ende die menichfoudeghe zorghe
Die hi voer de hoghe borghe
Int lant van Sassen hadde leden,
Daer die jagheren hadden gheleden
Alle daghe met haren honden,
Die hem vervaerden te meneghen stonden.
Dit telde hi te spele al gader.
Daer na so toghede mijn vader
Brieve die Brunen wel bequamen,
Daer XIIC al bi namen
Sheere Ysingrijns maghe in stonden,
Met scerpen claeuwen, met diepen monden,
Sonder die catren ende die baren
Die alle in Bruuns souden waren,
Ende die vosse metten dassen
Van Doringhen ende van Sassen.
Dese hadden alle ghezworen,
In dien datmen hem te voren
Van XX daghen ghave haer sout,
Si souden Brunen met ghewout
Seker wesen tsinen ghebode.
Dit benam ic al, danct Gode!
DOe mijn vader hadde ghedaen
Sine bodscap, hi soude gaen
Ende scauwen zinen scat.
Ende als hi quam ter selver stat
Daer hine ghelaten hadde te voren,
Was die scat al verloren
Ende sijn hol was up te broken.
Wat holpe vele hier af ghesproken?
Doe mijn vader dat vernam,
Wart hi zeerich ende gram,
Dat hi van torne hem selven hinc.
Dus bleef achter Brunen dinc
Bi miere behendichede al.
Nu meerct hier mijn ongheval :
Heere Ysingrine ende Brune de vraet
Hebben nu den nauwen raet
Metten coninc openbare
Ende arem man Reynaerd es die blare."
DIe coninc entie coninghinne,
Die beede hopeden ten ghewinne,
Si leedden Reynaerde buten te rade
Ende baden hem, dat hi wel dade
Ende hi hem wijsde sinen scat
Ende alse Reynaerd horde dat,
Sprac hi : "Soudic hu wijsen mijn goet,
Heere coninc, die mi hanghen doet?
So waer ic huut minen zinne..."
"Neen, Reynaert," sprac die coninghinne,
"Mine heere sal hu laten leven
Ende sal hu vriendelike vergheven
Alle gader sinen evelen moet,
Ende ghi sult voert meer sijn vroet
Ende goet ende ghetrauwe."
Reynaerd sprac : "Dit doe ic, vrauwe,
In dien dat mi de coninc nu
Vaste ghelove hier voer hu
Dat hi mi gheve sine hulde
Ende Bruun alle mine onsculde
Wille vergheven, ende omme dat
So willic hem wijsen den scat,
Den coninc, al daer hi leghet."
Die coninc sprac : "Ic ware ontweghet,
Wildic Reynaerde vele gheloven.
Hem es dat stelen ende dat roven
Ende dat lieghen gheboren int been."
Die coninghinne sprac : "Heere, neen!
Ghi moghet Reynaerde gheloven wel.
Al was hi hier te voren fel,
Hi nes nu niet dat hi was.
Ghi hebt ghehoert hoe hi den das
Ende sinen vader hevet bedreghen
Met morde, die hi wel beteghen
Mochte hebben andren dieren,
Wildi meer zijn argentieren
Ofte fel ofte onghetrauwe."
Doe sprac die coninc : "Gentel vrauwe,
Al waendic dat mi soude scaden,
Eist dat ghijt mi dorret raden,
So willict laten up hu ghenent
Dese vorworde ende dit covent
Up Reynaerts trauwe staen.
Ne waer, ic segghe hem sonder waen :
Doet hi meer eerchede,
Alle die hem ten tienden lede
Sijn belanct, sullent becoepen."
Reynaerd sach den coninc beloepen
Ende wart blide in sinen moet
Ende sprac : "Heere, ic ware onvroet,
Ne gheloofdic hu niet also."
Doe nam die coninc een stro
Ende vergaf Reynaerde al gader
Die wanconst van sinen vader
Ende zijns selves mesdaet toe.
Al was Reynaert blide doe,
Dat en dinct mi gheen wonder wesen.
Jane was hi van der doot ghenesen?
DOe Reynaert quite was ghelaten,
Was hi blide utermaten
Ende sprac : "Coninc, edel heere,
God moete hu loenen al die eere
Die ghi mi doet ende mijn vrauwe.
Ic secht hu wel bi miere trauwe,
Dat ghi mi vele eeren doet,
So groet eere ende so groet goet,
Dat niemen nes onder die zonne
Dien ic also wale jonne
Mijns scats ende miere trauwen
Als ic hu doe ende miere vrauwen."
Reynaert nam een stroe voer hem
Ende sprac : "Heere, coninc, nem.
Hier gheve ic di up den scat
Die wijlen Ermelinc besat."
DIe coninc ontfinc dat stroe
Ende dancte Reynaerde zoe
Als quansijs : "Dese maect mi heere."
Reynaerts herte louch so zeere,
Dat ment wel na an hem vernam,
Doe die coninc so gheorsam
Al gader was te sinen wille.
Reynaert sprac : "Heere, zwighet stille.
Merket waer mine redene gaet :
Int oest hende van Vlaendren staet
Een bosch, ende heet Hulster Loe.
Coninc, ghi moghet wesen vroe,
Mochti onthouden dit :
Een borne heet Krieke Pit.
Gaet zuut west niet verre danen.
Heere coninc, ghine dorst niet wanen
Dat ic hu de waerheit yet messe.
Dats een de meeste wildernesse
Diemen hevet in eenich rike.
Ic segghe hu oec ghewaerlike,
Dat somwijlen es een half jaer
Dat toten borne commet daer
No weder man no wijf,
No creature die hevet lijf,
Sonder die hule entie scuvuut
Die daer nestelen in dat cruut,
Of eenich ander voghelijn
Dat daer waert gherne wilde zijn
Ende daer hi avontuere lijdet.
Ende daer in leghet mijn scat ghehidelt.
Verstaet wel, ditte es hu nutte :
Die stede heetet Krieke Putte.
Ghi sult daer gaen ende mijn vrauwe.
Ne wetet oec niemene so ghetrauwe
Die ghi sult laten wesen hu bode.
Verstaet mi wel coninc, dor Gode,
Maer gaet daer selve; ende alse ghi
Dien selven putte commet bi,
Ghi sult vinden jonghe baerken.
Heere coninc, dit suldi maerken :
Die alre naest den putte staet,
Coninc, tote dier baerken gaet.
Daer leghet die scat onder begraven.
Daer suldi delven ende scraven
Een lettel mos in deene zijde.
Daer suldi vinden menich ghesmide
Van goude, rijkelijc ende scone.
Daer suldi vinden die crone
Die Ermelijnc die coninc drouch
Ende ander chierheit ghenouch.
Edele steene, guldin waerc,
Men cocht niet omme dusent maerc.
AY coninc, als ghi hebt dat goet,
Hoe dicken suldi peinsen in huwen moet :
'Ay Reynaert, ghetrauwe vos,
Die hier grouves in dit mos
Desen scat bi dijnre lust,
God gheve di goet waer du best.'"
Doe andwoerde die coninc saen :
"Reynaert, sal ic die vaert bestaen?
Ghi moet zijn mede in die vaert
Ende ghi moet ons, Reynaert,
Helpen den scat ontdelven.
Ic ne wanen bi mi selven
Al daer nemmermeer gheraken.
Ic hebbe ghehoort nomen Aken
Ende Parijs. Eist daer yet na?
Ende also als ic versta,
So smeekedi, Reynaert, ende roomt.
Krieke Putte, dat ghi hier noomt,
Wanic es een gheveinsde name."
Dit was Reynaerde ombequame
Ende verbalch hem ende seide : "Ja, ja,
Coninc, ghi zijter also na
Alse van Colne tote meye.
Waendi dat ic hu die Leye
Wille wijsen in die flume Jordane?
Ic sal hu wel toeghen, dat ic wane
Orconde ghenouch al openbare."
Lude riep hi : "Cuwaert, comt hare!
Comet voert coninc, Cuwaert!"
Die diere saghen dese vaert;
Hem allen wonderde wat daer ware.
Cuwaert die ghinc met vare,
Hem wonderde wat die coninc woude.
Reynaert sprac : "Cuwaert, hebdi coude?
Ghi bevet. Zijt blide al sonder vaer
Ende secht minen heere, den coninc, waer.
Dies maent hi hu bi der trauwen
Die ghi zijt sculdich miere vrauwen
Ende die ic den coninc sculdich bem."
Doe sprac Reynaert : "So secht hem.
Weetstu waer Krieke Putte steet?"
Cuwaert sprac : "Of ict weet?
Ja ic, hoe sout wesen soe?
Ne staet hi niet bi Hulst ter loe,
Up dien moer in die wostine?
Ic hebber ghedoghet groete pine
Ende meneghen hongher ende menigh coude
Ende aermoede so menichfoude
Up Krieken Putte so meneghen dach,
Dat ics vergheten niet ne mach.
Hoe mochte ic vergheten dies,
Dat al daer Reynout, de ries,
Die valsche penninghe slouch
Daer hi hem mede bedrouch
Entie ghesellen sine.
Dat was te voren eer ic met Rijne
Mijn gheselscap makede vast,
Die mi ghequijtte meneghen past."
"O wy," sprac Reynaert, "soete Rijn,
Lieve gheselle, scone hondekijn,
Vergave God waerdi nu hier.
Ghi sout toeghen wee desen dier
Met huwen sone Rijne, waers te doene,
Dat ic noint wart so coene,
Dat ic eeneghe saken dede
Daer ic den coninc mochte mede
Te mi waert belghen doen met rechte.
Gaet weder onder ghene knechte,"
Sprac Reynaert, "haestelic, Cuwaert,
Mijn heere de coninc ne heeft thuwaert
Gheene sake te sprekene meer."
Cuwaert dede eenen wederkeer
Ende ghinc van sconincx rade daer.
Reynaert sprac : "Coninc, eist waer
Dat ic seide?" "Reynaert, jaet.
Verghevet mi, ic dede quaet
Dat ic hu mestroude yet.
Reynaert, goede vrient, nu siet
Den raet dat ghi met ons gaet
Ten putte al daer dien burne staet,
Daer die scat leghet begraven onder."
Reynaert sprac : "Ghi secht wonder.
Waendi, in waers arde vro,
Coninc, oft mi stonde also
Dat ic met hu wandelen mochte,
Also als ons beeden dochte,
Ende ghi, heere, waert al sonder zonde.
Neent, het es also ic hu orconde
Ende ict hu segghe, al eist scame.
Doe Ysingrijn in sduvels name
In de ordine ghinc hier te voren
Ende hi te moonke wert bescoren,
Doe ne conste hem de provende niet ghenoughen
Daer VI moonke hem bi bedroughen.
Hi claghede van honghere ende carmede
So zeere dats mi ontfaermede.
Doe hi carmede ende wart traech,
Doe haddics rauwe als een zijn maech
Ende gaf hem raet dat hi ontran.
Daer omme bem ic in spaeus ban.
MAerghin, als die zonne up gaet,
Willic te Roeme om aflaet.
Van Roeme willic over zee;
Danen ne keeric nemmermee
Eer ic so vele hebbe ghedaen,
Coninc, dat ic met hu mach gaen
Thuwer eeren ende thuwer vromen,
Of ic te lande weder come.
Het ware een onscone dinc,
Souddi, heere coninc,
Maken huwe wandelinghe
Met eenen verwatenen ballinghe
Als ic nu bem, God betere mi."
Die coninc sprac : "Reynaert, zidi
Yet langhe verbannen?" Doe sprac Reynaert :
"Ja ic, hets III jaer dat ic wart
Voer den deken Hermanne
In vullen zeinde wart te bannen."
Die coninc sprac : "Reynaert, na dat ghi zijt
Te bannen, men souts mi doen verwijt,
Reynaert, lietic hu met mi wandelen.
Ic sal Cuwaerde ofte eenen andren
Toten scatte doen gaen met mi,
Ende ic rade hu, Reynaert, dat ghi
Niet ne laet, ghine vaert
Dat ghi hu van den banne claert."
"Sone doe ic," sprac Reynaert,
"Ic ga morghin te Rome waert,
Gaet na den wille mijn."
Die coninc sprac : "Ghi dinct mi zijn
Bevaen in arde goeden dinghen.
God jonne hu dat ghijt moet vulbringhen,
Reynaert, alse hu ende mi
Ende ons allen nutte zi."
DOe dese tale was ghedaen,
Doe ghinc Nobel die coninc staen
Up eene hoghe stage van steene,
Daer hi up plach te stane alleene
Als hi sat in zijn hof te dinghe.
Die dieren saten teenen ringhe
Al omme ende omme in dat gras,
Na dien dat elc gheboren was.
Reynaerd stont bi der coninghinne :
"Bidt voer mi, edele vrauwe,
Dat ic hu met lieve weder scauwe."
Soe sprac : "Die Heere, daert al an staet,
Doe hu van zonden vul aflaet."
Die coninc entie coninghinne
Ghinghen met eenen bliden zinne
Voer haer diere aerme ende rike.
Die coninc, die sprac vriendelike :
"Reynaert es hier commen te hove
Ende wille, dies ic Gode love,
Hem betren met al zinen zinnen
Ende mijn vrauwe de coninghinne
Hevet so vele ghebeden voer hem,
Dat ic zijn vrient worden bem
Ende hi versoent es jeghen mi
Ende ic hem hebbe ghegheven vry
Beede lijf ende lede.
Reynaerde ghebiedic vullen vrede.
Anderwaerf ghebiedic hem vrede
Ende derde waerven mede,
Ende ghebiede hu allen, bi huwen live,
Dat ghi Reynaerde ende zinen wive
Ende zinen kindren eere doet,
Waer si commen in hu ghemoet,
Sijt bi nachte, zijt bi daghe.
In wille meer gheene claghe
Van Reynaerts dinghen horen.
Al was hi rouckeloes hier voren,
Hi wille hem betren, ic segghe hu hoe :
Reynaert wille maerghin vroe
Palster ende scerpe ontfaen
Ende wille te Roeme gaen
Ende van Rome danen wille hi over zee
Ende dan commen nemmermee
Eer hi heeft vul aflaet
Van alre zondeliker daet."
DEse tale hevet Cirlin vernomen
Ende vloech danen, dat hi es comen
Ende hi vant die III ghesellen.
Nu hoert wat hi hem sal tellen!
Hi sprac : "Keytive, wat doedi hier?
Reynaert es meester bottelgier
Int hof ende moghende utermaten.
Die coninc heeftene quite ghelaten
Van alle sinen mesdaden
Ende ghi zijt alle III verraden."
Isingrijn began andwoerden
Te Tieceline met corten woerden :
"Ic wane ghi lieghet, heere raven."
Mettien woerde began hi scaven
Ende Brune die volchde mede.
Si ghinghen recken hare lede
Loepende des coninx waert.
Tybeert bleef zeere vervaert
Ende hi bleef sittende up die galghe.
Hi was van sinen ruwen balghe
In zorghen so groet utermaten,
Dat hi gherne wille laten
Sine oeghe varen over niet
Die hi in spapen scuere liet,
In dien dat hi verzoent ware.
Hine wiste wat doen van vare,
Dan hi ghinc sitten up die micke.
Hi claechde vele ende arde dicke,
Dat hi Reynaerde ye bekinde.
Isingrijn quam met groeten gheninde
Ghedronghen voer de coninghinne
Ende sprac met eenen fellen zinne
Te Reynaert waert so verre,
Dat die coninc wert al erre
Ende hiet Ysingrine vaen
Ende Brune. Alsoe saen
Worden si ghevanghen ende ghebonden.
Ghine saghet nye verwoedde honden
Doen meer lachters dan men hem dede,
Ysingrine ende Brunen mede.
Men voerese als leede gaste.
Men bantse beede daer so vaste,
Datsi binnen eere nacht
Met gheenrande cracht
Een let niet en mochten roeren.
Nu hoert hoe hise voert sal voeren!
REynaert, die hem was te wreet,
Hi dede datmen Brunen sneet
Van sinen rugghe een velspot af,
Datmen hem teere scerpen gaf,
Voets lanc ende voets breet.
Nu ware Reynaert al ghereet,
Haddi IV verssche scoen.
Nu hoert wat hi sal doen,
Hoe hi sal IV scoen ghewinnen!
Hi ruunde toter coninghinnen :
"Vrauwe, ic bem hu peelgrijn.
Hier es mijn oem, Ysingrijn.
Hi hevet IV vaste scoen.
Helpt mi, dat icse an mach doen.
Ic neme hu ziele in mine plecht.
Het es peelgrins recht
Dat hi ghedincket in sine ghebeden
Al tgoet datmen hem noyt dede.
Ghi moghet hu ziele an mi scoyen.
Doet Haersenden, miere moyen,
Gheven twee van haren scoen.
Dit moghedi wel met eeren doen :
So blivet thuus in haer ghemac."
"Gherne," die coninghinne sprac,
"Reynaert, ghine mochtes niet ombeeren,
Ghine hebt scoen : ghi moetet varen
Huten lande in des Gods ghewout,
Over berghe ende int wout
Ende terden struke ende steene.
Dinen aerbeit wert niet cleene,
Hets dijn noet dattu hebs scoen.
Ic wilre gherne mijn macht toe doen.
Die Ysingrijns waren hu wel ghemicke :
Si zijn so vaste ende so dicke
Die Ysingrijn draghet ende zijn wijf.
Al sout hem gaen an haer lijf,
Elkerlijc moet hu gheven twee scoen
Daer ghi hu vaert mede moet doen."
Dus hevet die valsche peelgrijn
Beworven dat dher Ysingrijn
Al toten knien hevet verloren
Ende beede sine voeten voren
Dat vel al gader toten claeuwen.
Ghine saecht noint voghel braeuwen
Die stilre hilt al sine leden
Dan Ysingrijn de zine dede,
Doemen so jammerlike ontscoyde,
Dat hem dat bloet ten teen af vloyde.
DOe Ysingrijn ontscoyt was,
Moeste gaen ligghen up dat gras
Vrauwe Herswint, die wulfinne,
Met eenen wel drouven zinne
Ende liet haer af doen dat vel
Ende die claeuwen also wel
Bachten van beede haren voeten.
Dese daet dede wel soeten
Reynaerde sinen drouven moet.
Nu hoert wat claghen hi noch doet!
"Moye," seit hi, "moye,
In hoe meneghen vernoye
Hebdi dor minen wille ghewesen?
Dats mi al leet, sonder van desen
Eist mi lief, ic segghe hu twi :
Ghi zijt, des ghelovet mi,
Een die liefste van minen maghen.
Bedi sal ic hu scoen an draghen.
Godweet dats al huwe bate.
Ghi sult an hoghen aflate
Deelen ende an al dat perdoen,
Lieve moye, dat ic in hu scoen
Sal bejaghen over zee."
Vrauwe Herswinden was so wee,
Datso cume mochte spreken :
"Ay Reynaert, God moete mi wreken,
Dat ghi over ons siet huwen wille."
Ysingrijn balch ende zweech stille
Ende zijn gheselle Brune, ne ware
Hem was te moede arde zware.
Si laghen ghebonden ende ghewont.
Hadde oec doe ter selver stont
Tybeert die cater ghewesen daer,
Ic dar wel segghen over waer,
Hi hadde so vele ghedaen te voren,
Hine waers niet bleven sonder toren.
Wat helpt dat ict hu maecte lanc?
Des ander daghes, voer de zonne up ganc,
Dede Reynaert zijn scoen snoeren,
Die Ysingrijns waren te voren
Ende zijns wijfs vrauwe Hersenden,
Ende hadse vaste ghedaen benden
Om zine voeten ende ghinc
Daer hi vant den coninc
Ende zijn wijf die coninghinne.
Hi sprac met eenen soeten zinne :
"Heere, God gheve hu goeden dach,
Ende mier vrauwen, die ic mach
Prijs gheven met rechte.
Nu doet Reynaert gheven huwen knechte
Palster ende scerpe ende laet mi gaen."
Doe dede die coninc haesten saen
Den capelaen, Belin de ram.
Ende als hi bi den coninc quam,
Sprac die coninc : "Hier es
Dese peelgrijn. Leest hem een gheles
Ende ghevet hem scaerpe ende staf."
Belin den coninc andwoerde gaf :
"Heere, in dar des doen niet.
Reynaert hevet selve beghiet
Dat hi es in spaeus ban."
Die coninc sprac : "Belin, wats dan?
MEester Jufroet doet ons verstaen :
Hadde een man alleene ghedaen
Also vele zonden alse alle die leven,
Ende wildi aercheit al begheven
Ende te biechten gaen
Ende penitencie daer af ontfaen,
Dat hi over zee wille varen,
Hi mochte hem wel selve claren."
Belin sprac ten coninc echt :
"Ic en doere toe crom no recht
Van gheesteliker dinc altoes,
Ghine wilt mi quiten scadeloes
Jeghen bisscop ende jeghen den deken."
Die coninc sprac : "In VIII weken
Sone wane ic hu bidden so vele.
Oec haddic liever dat huwe kele
Hinghe dan ic hu heden bat."
Ende alse Belin hoerde dat,
Dat die coninc balch te hem waert,
Wart Belin so vervaert,
Dat hi beefde van vare
Ende ghinc ghereeden zine autare
Ende began zinghen ende lesen
Al dat hem goet dochte wesen.
DOe Belin die capelaen
Oemoedelike hadde ghedaen
Dat ghetijde van den daghe,
Doe hinc hi an zine craghe
Eene scaerpe van Bruuns velle.
Oec gaf hi den fellen gheselle
Den palster in de hant daer bi,
Te zinen ghevoughe. Doe was hi
Al ghereet te ziere vaert.
Doe sach hi ten coninc waert
Hem liepen die gheveinsde tranen
Neder neven zine granen
Alse oft hi jammerlike in sine herte
Van rauwen hadde grote smerte.
Dit was bedi ende anders niet,
Dat hi hem allen die hi daer liet
Niet hadde beraden al sulke pine
Alse Brunen ende Ysingrine,
Haddet moghen ghevallen.
Nochtan stont hi ende bat hem allen,
Datsi over hem bidden souden
Also ghetrauwelike als hi woude,
Dat hi over hem allen bade.
Dat orlof nemen dochte hem spade,
Want hi gherne danen ware.
Hi was altoes zeere in vare
Als die hem selven sculdich weet.
Doe sprac die coninc : "Mi es leet,
Reynaert, dat ghi dus haestich zijt."
"Neen, heere, het es tijt!
Men sal gheene weldaet sparen.
Huwen orlof, ic wille varen."
Die coninc sprac : "Gods orlof."
Doe gheboet die coninc al dat hof
Met Reynaerde huut waert te ghane,
Sonder alleene die ghevane.
NU wart Reynaert peelgrijn,
Ende zijn oem Ysingrijn
Ende Brune die ligghen ghebonden
Ende ziec van zeeren wonden.
Mi dinct, ende ic wane des,
Dat niement so onspellic es
Tusschen Pollanen ende Scouden,
Die hem van lachene hadde onthouden,
Die rauwe die hem mochte ghescien,
Hadde hi Reynaerde doe ghesien.
Hoe wonderlic hi henen ghinc,
Ende hoe ghemackelic dat hem hinc
Scaerpe ende palster omme den hals
Ende die scoen als ende als
Die hi drouch an zine been
Ghebonden, so dat hi sceen
Een peelgrijn licht ghenouch.
Reynaerts herte binnen louch,
Dor datsi alle met hem ghinghen
Met so groter zameninghen
Die hem te voren waren wreet.
Doe sprac hi : "Coninc, mi es leet
Dat ghi so verre met mi gaet.
Ic vruchte het mach hu wesen quaet.
Ghi hebt ghevaen II mordenaren.
Ghevalt, datsi hu ontvaren,
Ghi hebt hu te wachtene meer
Dan ghi noint hadt eer.
Blijft ghesont ende laet mi gaen."
Na dese tale ghinc hi staen
Up sine II achterste voeten
Ende maende die diere cleene ende grote,
Datsi alle voer hem baden
Of si alle an sine weldaden
Recht deel nemen wouden.
Si seiden alle datsi souden
Sijns ghedincken in haer ghebede.
Nu hoert voert wat Reynaert dede!
Daer hi van den coninc sciet,
So drouvelic hi hem gheliet,
Dat hem somen zeere ontfaremde.
Cuwaert, den haze, hi becaremde :
"O wy, Cuwaert, sullen wi sceeden?
Of God wilt, ghi sult mi gheleeden,
Ende mijn vrient, Belin de ram.
Ghi twee, ghine daedt mi noint gram.
Ghi moet mi bet voert bringhen.
Ghi zijt van zoeter wandelinghen
Ende onberoupen ende goedertieren
Ende ombeclaghet van allen dieren.
Ghestade es huwer beeder zede,
Als ic doe ten tijden dede
Als ic clusenare was.
Hebdi lovere ende gras,
Ghine doet ne gheenen heesch
Noch om broet no om vleesch
Noch om sonderlinghe spijse."
Met aldus ghedanen prijse
Hevet Reynaert dese II verdoort,
Datsi met hem ghinghen voort
Tote dat hi quam voer zijn huus
Ende voer de porte van Manpertuus.
ALse Reynaert voer de porte quam,
Doe sprac hi : "Belin, neve ram,
Ghi moet alleene buten staen.
Ic moet in mine veste gaen;
Cuaert sal in gaen met mi.
Heere Belin, bidt hem dat hi
Troeste wel vrauwe Hermelinen
Met haren cleenen welpkinen,
Als ic orlof an hem neme."
Belin sprac : "Ic bids heme
Dat hise alleene troeste wale."
Reynaert ghinc met scoenre tale
So smeeken ende losengieren
In so menegher manieren,
Dat hi bi barate brochte
Cuwaerde in sine haghedochte.
ALs si in dat hol quamen,
Cuaert ende Reynaert tsamen,
Doe vonden si vrauwe Hermelinen
Met haren cleenen welpkinen.
Die was in zorghen ende in vare,
Want so waent dat Reynaert ware
Verhanghen ende so vernam
Dat hi weder thuus waert quam
Ende palster ende scerpe drouch.
Dit dochte haer wonders ghenouch.
So was blide ende sprac saen :
"Reynaert, hoe sidi ontgaen?"
"Ic bem worden peelgrijn.
Heere Brune ende heere Ysengrijn
Sijn worden ghisele over mi.
Die coninc hevet, danc hebbe hi,
Cuaerde ghegheven in rechter zoene
Al onsen wille mede te doene.
Die coninc die lyede das,
Dat Cuaert die eerste was
Die ons verriet jeghen hem
Ende bi der trauwen die ic bem
Sculdich hu, vrauwe Hermeline :
Cuaerde naket eene groete pine.
Ic bem up hem met rechte gram!"
Ende alse dat Cuaert vernam
Keerdi hem omme ende waende vlien,
Maer dat ne conste hem niet ghescien,
Want Reynaert hadde hem ondergaen
Die porte ende ghegreepene saen
Bi der kelen mordadelike.
Ende Cuaert riep ghenadelike :
"Helpt mi, Belin! Waer sidi?
Dese peelgrijn verbijt mi!"
DAt roupen was sciere ghedaen,
Bedi Reynaert hadde saen
Sine kele ontwee ghebeten.
Doe sprac Reynaert : "Nu gaen wi heten
Desen goeden vetten hase."
Die welpine liepen ten base
Ende ghinghen heten al ghemeene.
Haren rauwe was wel cleene,
Dat Cuaert hadde verloren tlijf.
Ermeline, Reynaerts wijf,
Hat dat vleesch ende dranc dat bloet.
Ay, hoe dicke dancte so goets
Den coninc, die dor sine doghet
Die cleene welpkine hadde verhoghet
So wel met eenen goeden male.
Reynaert sprac : "Hi jans hu wale.
Ic weet wel, moet die coninc leven,
Hi soude ons gherne ghiften gheven
Die hi selve niet ne woude
Hebben om VII maerc van goude."
"Wat ghiften es dat?" sprac Hermeline.
Reynaert sprac : "Hets eene lijne
Ende eene vorst ende twee micken,
Maer maghic, ic sal hem ontscricken
Hopic, eer lijden daghen twee,
Dat ic omme zijn daghen mee
Ne gave dan hi omme tmijn."
Soe sprac : "Reynaert, wat mach dat zijn?"
REynaert sprac : "Vrauwe, ic secht hu :
Ic weet een wildernesse nu
Van langhen haghen ende van heede
Ende die so nes niet onghereede
Van goeden ligghene ende van spijsen.
Daer wonen hoenre ende pertrijsen
Ende menegherande vogheline.
Wildi doen, vrauwe Ermeline,
Dat ghi gaen wilt met mi daer?
Wi moghen daer wonen VII jaer.
Willen wi wandelen onder die scade
Ende hebben daer groete ghenade,
Eer wi worden daer bespiet.
Al seidic meer, in loghe niet."
"AY, Reynaert," sprac vrauwe Hermeline,
"Dit dinct mi wesen eene pine
Die al gader ware verloren.
Nu hebdi dit lant verzworen
In te wonen nemmermee,
Eer ghi comt over zee
Ende hebt palster ende scerpe ontfaen."
Reynaert andwoerde vele saen :
"So meer ghezworen, so meer verloren.
Mi seide een goet man hier te voren
In rade dat hi mi riet :
'Bedi ne gheene trauwe ne diedet niet'.
Al vuldade ic dese vaert,
En holpe mi niet," sprac Reynaert,
"In waers een ey niet te bat;
Ic hebbe den coninc eenen scat
Belovet die mi es onghereet,
Ende als hi des de waerheit weet
Ende hi bi mi es bedroghen,
Dat ic hem al hebbe gheloghen,
So sal hi mi haten vele meere
Dan hi noint dede eere.
Daer bi peinsic in minen moet :
Dat varen es mi also goet
Alse dit bliven," sprac Reynaert,
"Ende Godsat hebbe mijn rode baert.
Ghedoe hoe ic ghedoe,
Of mi troestet mee daer toe
No die cater, no die das,
No Bruun, die na mijn oem was,
No dor ghewin, no dor scade,
Dat ic in sconinx ghenade
Ne comme, dat ic leve lancst.
Ic hebbe leden so meneghen anxt."
SO zeere balch die ram Belijn
Dat Cuaert, die gheselle zijn,
In dat hol so langhe merrede.
Hi riep als die hem zeere errede :
"Cuaert, lates den duvel wouden!
Hoe langhe sal hu daer Reynaert houden?
Twine comdi huut ende laet ons gaen?"
Alse Reynaert dit hadde verstaen,
Doe ghinc hi hute tote Beline
Ende sprac al stillekine :
"Ay, heere, twi so belghedi?
Al sprac Cuwaert jeghen mi
Ende jeghen ziere moyen,
Waer omme mach hu dus vernoyen?
Cuaert dede mi verstaen,
Ghi moghet wel sachte voeren gaen,
Ne wildi hier niet langher zijn.
Hi moet hier merren een lettelkijn
Met siere moyen Hermelinen
Ende met haren welpkinen,
Die seere weenen ende mesbaren
Om dat ic hem sal ontfaren;"
Belin sprac : "Nu secht mi,
Heere Reynaert, wat hebdi
Cuaerde te leede ghedaen?
Also als ic conste verstaen,
So riep hi arde hulpe up mi."
Reynaert sprac : "Wat sechdi,
Belin? God moete hu beraden.
Ic segghe hu wat wi doe daden.
Doe ic in huus gheganghen quam
Ende Ermeline an mi vernam
Dat ic wilde varen over zee,
Ten eersten wart haer so wee,
Datso langhe in ommacht lach
Ende alse Cuaert dat ghesach,
Doe riep hi lude : 'Helet, vry,
Com hare, ende helpt mi
Miere moyen laven, so es in ommacht!"
Doe riep hi met groeter cracht;
Dit waren die woerde ende niet hel."
"En trauwen, ic verstont oec wel
Dat Cuaert dreef groet mesbare.
Ic waende hem yet mesvallen ware."
Reynaert sprac : "Belin, neent niet!
Mi ware leet mesquame hem yet
Minen kindren of minen wive
Dan mijns neven Cuwaerts live."
REynaert sprac : "Vernaemdi yet
Dat mi de coninc ghistren hiet
Voer arde vele hoeghe liede,
Als ic huten lande sciede,
Dat ic hem een paer lettren screve?
Suldijt hem draghen, Belin, neve?
Het es ghescreven ende al ghereet."
Belin sprac : "Ende ic ne weet,
Reynaert, wistic hu ghedichte
Dat ghetrauwe ware, ghi mochtet lichte
Ghebidden dat ict den coninc
Droughe, haddic eeneghe dinc
Daer icse mochte in steken."
Reynaert sprac : "Hu ne sal niet ghebreken.
Eer des coninx lettren hier bleven,
Ic soude hu dese scerpe eer gheven,
Heere Belin, die ic draghe
Ende hanghense an huwe craghe
Ende des conincs lettren daer in.
Ghi sulter af hebben groet ghewin,
Des conincs danc ende groet eere.
Ghi sult den coninc, minen heere,
Harde willecomme zijn."
Dit loofde mijn heere Belijn.
REynaert ghinc in die aghedochte
Ende keerde weder ende brochte
Sinen vrient Beline jeghen
Dat hoeft van Cuaerde ghedreghen
In die scerpe ghesteken,
Ende hinc bi sinen quaden treken
Die scerpe Belin an den hals
Ende beval hem, als ende hals,
Dat hi die lettren niet ne soude
Besien, of hi gherne woude
Den coninc teenen vrienden maken,
Ende seide hem dat die lettren staken
In die scerpe verholenlike,
Ende of hi wesen wilde rike
Ende sinen heere, den coninc, hadde lief,
Dat hi seide, dat desen brief
Bi hem alleene ware ghescreven,
Ende hiere raet toe hadde ghegheven.
Die coninc souts hem weten danc.
Dat hoerde Belin ende spranc
Van der stede daer hi up stoet
Meer dan eenen halven voet,
So blide was hi van der dinc,
Die hem te toerne sint verghinc.
DOe sprac Reynaert : "Belin heere,
Nu weetic wel dat ghi doet eere
Hu selven ende die zijn int hof.
Men saels hu spreken groeten lof
Alsmen weet dat ghi coont dichten
Met sconen woerden ende met lichten,
Alsi dat ics niet ne can.
Men seit dicken hets menich man
Groete eere ghesciet, dat hem God jonste,
Van dinghen die hi lettel conste."
Hier na sprac Belin : "Reynaert,
Wats hu raet? Wille Cuaert
Met mi weder te hove gaen?"
"Neen hi," sprac Reynaert, "hi sal hu saen
Volghen bi desen selven pade.
Hine hevet noch ne gheene stade.
Nu gaet voren met ghemake.
Ic sal Cuaerde sulke sake
Ontdecken die noch es verholen."
"Reynaert, so blivet Gode volen",
Sprac Belin ende dede hem up de vaert.
Nu hoert wat hi doet, Reynaert!
Hi keerde in sine haghedochte
Ende sprac : "Hier naect ons gherochte,
Bliven wi hier, ende grote pine.
Ghereet hu, vrauwe Hermeline,
Ende mine kindre also al gader.
Volghet mi, ic bem hu vader,
Ende pinen wi ons dat wi ontfaren."
Doene was daer doe gheen langher sparen.
Si daden hem alle up die vaert :
Ermeline ende heere Reynaert
Ende hare jonghe welpkine;
Dese ane vaerden die woestine.
NU hevet Belin die ram
Soe gheloepen, dat hi quam
Te hove een lettel na middach.
Als die coninc Belin ghesach,
Die de scerpe weder brochte,
Daer Brune die beere so onsochte
Te voren omme was ghedaen,
Doe sprac hi te Belin saen :
"Heere Belin, wanen comedi?
Waer es Reynaert? Hoe comt dat hi
Dese scerpe niet met hem draghet?"
Belin sprac : "Coninc, ic maghet
Hu segghen also ict weet.
Doe Reynaert al was ghereet
Ende hi den casteel rumen soude,
Doe seide hi mi dat hi hu woude
Een paer lettren, coninc vry,
Senden ende doe bat hi mi
Dat icse droughe dor huwe lieve.
Ic seide, meer dan VII brieve
Soudic dor huwen wille draghen.
Doe ne conste Reynaert niet bejaghen
Daer ic de brieve in draghen mochte.
Dese scerpe hi mi brochte
Ende die lettren daer in ghesteken.
Coninc, ghine horet noint spreken
Van betren dichtre dan ic bem.
Dese lettren dichte ic hem,
Gaet mi te goede of te quade.
Dese lettren dichte ic bi minen rade
Aldus ghemaect ende ghescreven."
Doe hiet hem die coninc gheven
Den brief Botsaerde, sinen clerc.
Dat was hi die ant werc
Bet conste dan yement die daer was.
Botsaert plach emmer dat hi las
Die lettren die te hove quamen.
Bruneel ende hi, die namen
Die scerpe van den halse Belijns,
Die bi der dompheit zijns
Hier toe hadde gheseit so verre,
Dat hi snieme sal werden erre.
Die scerpe ontfinc Botsaert, de clerc.
Doe moeste bliken Reynaerts werc.
ALse hi dat hoeft voert trac,
Botsaert, ende sach dat :
"Helpe, wat lettren zijn dit?
Heere coninc, bi miere wit,
Dit es dat hoeft van Cuaerde!
O wach, dat ghi noint Reynaerde,
Coninc, ghetrauwet so verre!"
Doe mochtemen drouve sien ende erre
Dien coninc entie coninghinne.
Die coninc stont in drouven zinne
Ende slouch zijn hoeft neder.
Over lanc hief hijt weder
Up ende begonste werpen huut
Een dat vreeselicste gheluut
Dat noint van diere ghehoort waert.
Ghene dieren waren vervaert.
Doe spranc voert Syrapeel,
Die lubaert. Hi was een deel
Des coninx maech, hi mocht wel doen.
Hi sprac : "Heere, coninc lyoen,
Twi drijfdi dus groet onghevouch?
Ghi mesliet hu ghenouch,
Al ware de coninghinne doot.
Doet wel ende wijsheit groot
Ende slaect huwen rauwe een deel."
Die coninc sprac : "Heere Sierapeel,
Mi hevet een quaet wicht so verre
Bedroghen, dat ics bem erre,
Ende int strec gheleet bi barate,
Dat ic recht mi selven hate
Ende ic mine eere hebbe verloren.
Die mine vriende waren te voren,
Die stoute heere Brune ende heere Ysingrijn,
Die rovet mi een valsch peelgrijn.
Dat gaet miere herten na so zeere,
Dat het gaen sal an mine eere
Ende an mijn leven, het es recht."
Doe sprac Syrapeel echt :
"Es ghedaen mesdaet, men saelt zoenen.
Men sal den wulf enten beere doen comen
Ende vrauwe Hersenden also wel
Ende betren hem hare mesdaet snel
Ende over haren toren ende over hare pine
Versoenen metten ram Beline,
Na dat hi selve heeft ghelyet
Dat hi Cuaerde verriet.
Ende daer na sullen wi alle loepen
- Hi heeft mesdaen hi moet becoepen -
Na Reynaerde ende sulne vanghen
Ende sullen sine kele hanghen
Sonder vonnesse, hets recht!"
Doe andwoerde die coninc hecht :
"O Wy, heere Syrapeel,
Mochte dit ghescien, so ware een deel
Ghesocht den rauwe die mi slaet."
Syrapeel sprac : "Heere, jaet!
Ic wille gaen maken die zoene."
Doe ghinc Syrapeel die coene,
Daer hi die ghevanghene vant.
Ic wane dat hise teerst ontbant
Ende daer na sprac hi : "Ghi heeren beede,
Ic bringhe hu vrede ende gheleede.
Mine heere de coninc groet hu,
Ende hem berauwet zeere nu
Dat hi jeghen hu heeft mesdaen.
Hi biet hu, wildijt ontfaen,
Wie so blide si ofte gram.
Hi wille hu gheven Belin den ram
Ende alle sheere Belins maghe
Van nu toten domsdaghe,
Eist int velt, eist int wout.
Hebse alle in hu ghewout
Ende ghise ghewilleghelike verbit.
Die coninc ontbiet hu voer al dit,
Dat ghi sonder eeneghe mesdaet
Reynaerde moghet toren ende quaet
Doen ende alle zine maghen,
Waer so ghise moghet belaghen.
Dese twee groete vreden
Wille hu die coninc gheven heden
Te vryen leene eewelike.
Ende hier binnen wilt die coninc rike,
Dat ghi hem zweert vaste hulde.
Hine wille oec bi sinen sculde
Nemmermeer jeghen hu mesdoen.
Dit biedt hu de coninc lyoen.
Dit neemt ende leeft met ghenaden,
Bi Gode, ic dart hu wel raden."
Isingrijn sprac toten beere :
"Wat sechdire toe, Brune heere?"
Brune sprac : "Ic hebbe liever in de rijsere
Dan hier te ligghene int ysere.
Laet ons toten coninc gaen
Ende sinen pays daer ontfaen."
Met Syrapeel datsi ghinghen
Ende maecten pays van allen dinghen.